Reja: Kompton effekti Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

Kompton effekti

Reja:

1. Kompton effekti

2. Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

3. Elektron difraksiyasi

1905 yil A.Eynshteyn tomonidan taqdim etilgan fotoeffektning tushuntirilishi amerika fizigi A.Kompton (1922 yil) tajribalarida o‘zining eksperimental ifodasini topdi. Kompton moddaning erkin (yoki atomlar bilan kuchsiz bog‘langan) elektronlarida qisqa to‘lqinli rentgen nurlanishini elastik sochilishini tadqiq qildi. U tomonidan kashf etilgan, keyinchalik Kompton effekti deb nom olgan effekt, sochilishda nurlanish to‘lqin uzunligining o‘zgarishi mumkin emas – degan to‘lqiniy nazariyaga mos kelmasligi ma’lum bo‘ldi. To‘lqin nazariyasiga binoan, elektron yorug‘lik to‘lqinining davriy maydoni ta’siri ostida, to‘lqin chastotasida majburiy tebranish hosil qiladi va shuning uchun shu chastotadagi to‘lqinlarni nurlantiradi.

Kompton effekti chizmasi 19.1-rasmda berilgan. R Rentgen trubkasidan chiqadigan ₀ to‘lqin uzunligidagi monoxromatik rentgen nurlanishi qo‘rg‘oshin diafragmalar orqali o‘tadi va ingichka dasta ko‘rinishida nishon modda R (grafit, alyuminiy) ga yo‘naladi. Qandaydir  burchak ostida tarqalgan S rentgen nurlari stolchaga buriluvchan qilib maxkamlangan difraksion panjara rolini o‘ynaydigan K kristall o‘tadigan nurlanish Rentgen spektrografi yordamida tahlil qilinadi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, sochilgan nurlanishda to‘lqin uzunligining  o‘zgarishi  tarqalish burchagiga bog‘liqligi kuzatiladi:

=-₀=2sin²(/2) ,

бu еrда =2,4310^-3 nm - sochadigan modda xususiyatlariga bog‘liq bo‘lmagan Kompton to‘lqin uzunligi deb ataladi. Sochilish nurlanishida  to‘lqin uzunlikli spektral chiziq bilan bir qatorda (0 to‘lqin uzunlikli siljimagan chiziq ham kuzatiladi. Siljig an va siljimagan chiziqlar intensivliklari munosabati modda turiga bog‘liq.