Reja: Kompton effekti Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

Mikroobektlarni tasvirlashda ehtimollik yondoshuvini kerakligi kvant nazariyasining muhim xususiyatlaridandir. Kvant mexanikasida mikroolamda obektlar holatini tasvirlash uchun to‘lqin funksiya  (psi-funksiya) tushunchasi kiritildi. To‘lqin funksiyasining moduli ² kvadrati fazoning birlik hajmida mikrozarralarni topish ehtimolligiga proporsional. To‘lqin funksiyasining aniq ko‘rinishi mikrozarra joylashgan hajmning tashqi sharoitlari bilan aniqlanadi. Kvant mexanikasining matematik apparati berilgan kuch maydonida joylashgan zarralarning to‘lqin funksiyalarini topish imkonini beradi. De-Broylni cheksiz monoxromatik to‘lqini hech qanday kuch maydoni ta’sir etmaydigan erkin zarraning to‘lqin funksiyasidir.

Difraksion holatlar, difraksiyalar yuz beradiga to‘siqlar o‘lchamlari to‘lqin uzunliklari bilan bir xil bo‘lganda ko‘proq namoyon bo‘ladi. Bu to‘lqinning har qanday fizik tabiatiga, xususan elektron to‘lqinlariga xosdir. De-Broyl to‘lqinlari uchun tabiiy difraksion panjara bu atom o‘lchami tartibidagi fazaviy davrli kristalning tartibli tuzilishidir (taxminan 0,1 nm). Bunday o‘lchamli to‘siqlarni (masalan tiniq bo‘lmagan ekrandagi tuynuk) sun’iy ravishda yaratib bo‘lmaydi, lekin de-Broyl to‘lqinlari tabiatini tushuntirish uchun xayolan tajriba o‘tkazish mumkin. Masalan D kengligidagi yagona tirqishdagi elektronlar difraksiyasini ko‘rib chiqamiz (19.7-rasm).

Tirqish orqali o‘tgan elektronlarning 85% dan ko‘prog‘i difraksiya markaziy maksimumga tushadi. Bu maksimumning (1 burchak yarim kengligi

rasm. Tirqishdagi elektronlar difraksiyasi. O‘ngdagi grafik fotoplastinkadagi elektronlar taqsimoti

shartidan kelib chiqadi. Bu to‘lqin nazariyasi formulasidir. Korpuskulyar nuqtai nazaridan hisoblash mumkinki, tirqish orqali uchib o‘tgan elektron perpendikulyar yo‘nalishda qo‘shimcha impulsga ega bo‘ladi. Markaziy maksimum tashqarisida fotoplastinkaga tushadigan 15% elektronlarni nazarga olmay hisoblash mumkinki, ko‘ndalang impulsning maksimal qiymati