Режа: Хронология – вақт тўғрисидаги фан. Тарихий ва астрономик хронология

Обон ойи - яъни бу ойда бошланган ёғингарчиликлардан сув кўпаяди ва одамлар экинларини терадилар. Офтоб бу ойда Ақрабда бўлади.
Озар ойи - пахлавий тилида озар «олов» деганидир. Бу ойда об-ҳаво совий бошлайди ва оловга муҳтожлик пайдо бўлади, яъни бу олов ойидир. Офтоб бу ойда Қавс буржида бўлади.
Дай ойи - паҳлавий тилида «дай» девни англатади. Бу ойни «дай» дейишларига сабаб, у қаҳрли ва бу ойда кўкаришдан йироқдир. Офтоб Жадида бўлади. Бу қишнинг биринчи ойи.
Баҳман ойи - ўшанга ўхшаган, дегани. Чунки бу ой ўша дай ойига ўхшаб совуқ ва қуруқдир. Офтоб бу ойда Зуҳар хонасида, далвнинг жади билан туташ ерида бўлади.
Исфандармуз ойи ­- бу ойни исфандармуз дейдилар, чунки исфанд пахлавий тилида мевани англатади, яъни бу ойда мевали дарахт ва ўсимликлар кўкара бошлайди. Офтоб бу ойда охирги Ҳут буржига етиб келади.
(Умар Хайём. Наврўзнома. Таржимон Урфон Отажон. -Т.: Меҳнат. 1990)
6-мавзу: Шарқ мамлакатлари Қуёш, Ой, Ой-қуёш календарлари тарихидан


Режа:

1. 
   Қадимги Ҳинд календарлари.
   
2. 
   Арабларда йил ҳисоби.
   
3. 
   Месопотамияда ишлатилган календарлар.
   

Қадимги Ҳинд календари. Ҳиндистонда яқин вақтларгача турли хил календарлар, яъни Қуёш, Ой, Ой-қуёш календарлари ишлатилган. Ҳиндистон қадимги цивилизациянинг ўчоғи сифатида календарлар тарихи бир-неча минг йилларни ўз ичига олади. Ҳиндистонда энг кўп тарқалган календарлардан бири самват календаридир. У Ҳиндистоннинг Шимолий ва Марказий вилоятларида ишлатилган. Бу Ой-қуёш календари бўлиб, тропик йил ва Ой ойлари асосида тузилган. Календарда ҳар уч йилда эмболистик йил жорий қилинган. Уни ҳиндлар «адикмас»¹-деб атаганлар. Шунингдек, календарда қўшимча кунлар (буржий календар асосида) жорий этилган ва улар «титхи» деб аталган. Бу календар эраси эрамиздан аввалги 57 йилдан ҳисобланган. Ҳиндистонда тарқалган яна бир календар «Сака календари»дир. Сака календари Ҳиндистоннинг жанубий вилоятларида қўлланилган. Сака календари Қуёш календари ҳисобланади. Сака календарида бир йил дастлаб олти фасл ҳар бири 29, 32 кундан ташкил топган ўн икки ойдан иборат бўлган.