Режа: Хронология – вақт тўғрисидаги фан. Тарихий ва астрономик хронология

Фаофи

Атир

Хойяк

Тиби

Мехир

Фаменот

Фармути

Пахон

10.Пайни
11.Эпифи
12.Месори

Ўн иккинчи ойдан сўнг «эпагоменлар» биринчи кун–Осирис, иккинчи-Гора, учинчи-Сета, тўртинчи-Исида, бешинчи кун-Нефтида деб аталган. Улар Ер худоси Геб ва осмон маъбудаси Нутларнинг болалари ҳисобланган. Геродот мисрликларда йил 12 ой ва бешта қўшимча кундан иборатлиги тўғрисида маълумот бериб ўтади. Миср календари қанчалик қишлоқ хўжалиги ишлари учун қулай бўлмасин, у тропик йилдан 0,25 сутка қисқа эди. Бу тўрт йилда бир суткани, 120 йилда бир йилни ташкил қилади. Бу Миср «дайди» календарида 1461 Миср йили 1460 Юлиан йилига тенг эди. Эрамиздан аввалги II минг йилликда Миср календарини ислоҳ қилишга ҳаракат қилинади. Улар Миср календарига тўрт йилда бир кун қўшади ва Миср календари тропик йилга тенглаштирилади. Мисрда гиксослар ҳокимияти қулагандан сўнг яна анъанавий Миср календари жорий қилинади. Шундан бошлаб, тахтга чиққан Миср фиръавнлари йилнинг узунлигини ўзгартирмасликка қасамёд қилган. Эрамиздан аввалги III асрга келиб Птолемей III Эвергет (эр. авв. 246-222) бу қасамёдни бузиб календар ислоҳатини ўтказади. У эрамиздан аввалги 238 йил 7 мартда календарда кабиса йилини жорий қилиш тўғрисида махсус фармон (мазкур фармон Канон ибодатхонаси номига Канон фармони деб аталади) беради. Канон фармонида шундай дейилади: «Юлдуз (Сириус) ҳар тўрт йилда бир кун олдинга ўтиб кетмоқда. Келажакда ёзда нишонланадиган байрамларни қишда нишонламаслик учун ҳар тўрт йилда бир марта 360 кун ва 5 қўшимча кундан сўнг ва янги йилдан олдин бир кун қўшилсин. Календар подшо Эвергет томонидан тузатилганини ҳамма билсин». Бундан Қадимги Мисрда Юлиан календари тузилишидан салкам 200 йил олдин кабиса йилини билганлигини кўришимиз мумкин. Манбалардаги маълумотларга кўра, Птолемей III Эвергетнинг бу ислоҳоти ҳаётга тадбиқ қилинмаган. Эрамиздан аввалги 26 йилга келибгина Рим императори Август Мисрда кабиса йили мавжуд бўлган Юлиан календарини жорий қилади.

Қадимги Мисрда дастлаб ягона эра бўлмаган, улар фиръавнларнинг ҳукмронлиги даврига қараб йилни ҳисоблаганлар. Эллинизм даврига келиб, Набонассар эрасидан фойдаланганлар. Эранинг бошланиш санаси Юлиан календари бўйича эрамиздан аввалги 747 йил 26 февралга тўғри келади.
III асрга келиб Мисрда Диоклетиан эрасини жорий қилади. Диоклетиан эраси боши Юлиан календарига кўра 284 йил ҳисобланади. Диоклетиан эрасидан бугунги кунда христиан-коптлар диний анъаналарни ўтказишда фойдаланиб келади. Набонассар ва Диоклетиан эралари тўғрисида эралар мавзусида батафсил тўхталиб ўтамиз.