Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Gah-gahi cheksa erdi nolai zor,
Jismi zori topar erdi ozor.
Szi ichra yq crdi hush asari
Yq edi z dcgonidin xabari.
Xaylida kimda-kim bor erdi bilik,


Borcha yilab yuvdilar ondin ilik (10, 129).
Arkoni davlat trt yuz tabibni chaqirib Bahromni davolash lozimligin aytadilar. Hakimiar shoh ishq dardiga mubtalo bJganiiii ma'lum qilishadi. Ularning fikricha, ishq dardi - t, tabib muolajasi esa — xasdir. Bas shunday ekan, tni xas bilan daf etib blmaydi. Shunday bIsa-da, jidd-u jahd bilan Bahromjismiga sihat kirishi ilinjida hukamo sa'y-harakatda bladilar. «Ikki yil tarki xo'rd-u tob aylab, Ish saranjomia shitob aylab» qilingan tabiblar muolajasi z ta'sirini ko^vrsatadi. Shoh Bahromning savdoyiligi ancha barham topadi. Hukmdorni bu darddan yanada xalos etish uchun hakimlar taklifi bilan y yetti iqlim podshohi y yetti qasr bunyod etishga kirishadi. Sholi Bahromning zini awalgidan ham solom his qila boshlaydi. Ulkan imoratlar qurib bitkazilgandan sng, tabiblar maslahati bilan Moniy ularni y yetti rangda nihoyatda maftunkor qilib bezaydi. Shoh Bahrom ulardan zavqlanib kundan-kun dardini unuta boshlaydi. Uning tamomila soayishi uchun qasrlarni bezash ishlari nihoyalangach, y yetti iqlim shohi zlari qurdirgan y yetti qasrda qizlarini joylashtirishlari, shoh Bahrom haftaning har kunini bir qasrda xursandchilik bilan tkazib, y yetti gzalni z nikohiga olishi maqsadga muvofiq deb topiladi.
«Sab'ai sayyor» dostonidagi qoliplovchi liikoyaning snggi bobi mana shu rinda nihoyalanib, asaming asosiy qismini tashkil etuvchi y yetti musofir hikoyatlariga rin beriladi. Shanba kuni qora qasrda hinduvash gzal harir kiyimlarda shoh Bahromni qarshi olib, hukmdorga e'zoz kisatadi. Tabiblar boshqa iltifotni ta'qiqlashgan edi. Buni mahvash bilardi. Kech blgach, u z pardasiga nihon bIadi. Podshoh uyqusizlikdan aziyat chekadi. Duch kelgan musofirni keltirishni mulozimlariga buyuradi. Birinchi iqlim ylidan kelgan musofir insoniyat baxt-saodati uchun muhim hisoblangan birodarlik, insoiiparvarlik va baynalmilallik oyalari ilgari surilgan Farrux bilan Axiy haqidagi hikoyatni szIaydi. Yakshanba. Sariq qasr. Zarbob kiyimlar kiygan Bahrom sariq libos kiygan rumlik gzal bilan oltin qadahda sariq may ichib, zra kunni kech qiladi. Rumdan tashiif buyurgan musofir Zayd zahhob (Zayd zaigar) sarguzashtlarini hikoya qiladi. Shu tariqa dushanba kecha yashil qasrda shahrisabzlik musofir «Sa'd», seshanba kecha gulgun qasrda tarozlik musofir «Jna va Mas'ud», chorshanba kecha moviy qasrda shoh Bahrom huzuriga kelgan musofir «Mehr va Suhayl», payshanba kecha sandal (qoramtir-sarish) rangli qasrda tashrif buyurgan musofir «Muqbil va Mudbii>, nihoyat, juma kecha kofiiriy
(oq) qasrda Xorazmlik musofir «Dilorom» hikoyasini sziab beradi, Shunday qilib, shoh Bahrom firoqida rtanayotgan sevgilisi Diloromning taqdiri bilan boliq malumotlarni Xorazmlik sayyoh hikoyasidan bilib oladi. Ulu shoir bunday yo'l tutish bilan qoliplovchi hikoyat va ichki hikoyatlar orasidagi yaxlitlikni ta'minlagan bIadi. Natijada Bahrom va Diloromning ishqiy saiguzashtlari bilan ijodkorning quvchiga taqdim etmoqchi bigan tayanch oyaviy niyatlarini zida mujassamlashtirgan y yetti hikoyat zaro butunlik hosil qiladi. Xamsanavislikda dong taratgan Nizomiy Ganjaviy va Amir Xusrav Dehiaviy dostonlarida esa asarning qoliplovchi qismi bilan hikoyatlar rtasidagi boliqlik mavjud blmay, ular mustaqil voqealar tizimidan tashkil topgan alohida asarlaiga xshab qolgandi.
Alisher Navoiy «Sab'ai sayyor»da ulu salaflari asarlarini yuqori baholab, shu bilan biiga ulaniing dostoniaridagi haqiqatdan yiroq blgan ba'zi lavhaiarga ham zining munosabatini biidirdi. Awallo, ustozlar badiiy tafakkurining mahsuli blgan Bahromda «moyai dard»-insonga xos blgan haqiqiy sevgi mavjud blmasa-da, uni ishqaro tengsiz deya e'tirof etilishi shoir e'tkoziga sabab bladi: Biri bukim yo'q anda moyai dard, QHdilar ishq szidin ani fard (10, 54).
Ulu shoirning ikkinchi e'tirozi «Haft avrang» va «Hasht behishoda qalainga oiitigan ba'zi lavhalarning hayotiy emasligi bilan boliq: Yana biri buki anda ba'/i ish, Zohiran nomunosabat tutmishdO, 54).
Nizomiy Ganjaviy dostonida trt yil Nmon qlida Yamanda tarbiyalangan Bahrom tistozining tavsiyasiga kra, Eronda Munzir bilan bahavo tepalikda qasr qurish uchun joy izlaydilar. Buyuk binokor Sirnnor ^Havarnaq* («Ichkilik ichadigan joy*) qasrini bunyod etadi. Bu ulkan iihomtni tomoshasiga kelgan Bahrom ilgari umuman kirmagan xonada blib, y yetti go^zal qizning suratini kiadi. Keyinchalik Bahrom mana shu y yetti iqlim shohining qizlari uchun y yetti qasr qurdiradi. Amir Xusrav Dehlaviy dostonida esa haddan tashqari ovga berilib ketgan Bahrom Grru poytaxtga qaytarish uchun y yetti qasr bunyod etib, ularning har birida y yetti gzal joylashtiriladi. Alisher Navoiy har ikkala asardagi qasiiar qurilishi lavhasi shoh Bahromning aysh-ishrati tasviri uchun keltirilganligi, shuningdek, y yetti malikaning Bahromni uxlatish uchun afsona szlashlari tabiiy emasligini qayd etadi. Shoir salaflari talqinidagi odat-u sifati aflatda blgan Bahromning uxlashi

uchun afsonaga hojat bormi, deya rinli ta'kidlaydi: