Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

l.«Panj ganj»ga to*Ia javobiya yozgan shoirlar. Amir Xusrav Dehlaviy (1253-1325)—xamsa janrining yuqorida eslatganimiz nozik nuqtalarini tri ilagan va uni nazariy jihatdan amalda asoslagan ikkinchi xamsanavisdir. Shoir «Xamsa»sining ilk dostoni «Matla' ul -anvoi> («Nurlarning boshlanishi»), «Shirin va Xusrav», «Majnun va
Layli», «Hasht behisht» («Sakkiz jannat»), «Oyinai Iskandariy* («Iskandar oynasi») singari keyingi masnaviylari uchun ma'naviy sarchashma, kengaytirilgan rejanoma vazifasini tadi.
Turkiy adabiyotni jahoniy mavqega ktaigan ulu zbek shoiri Alisher Navoiyning ham qutlu nomi «Panj ganj»ga tla javobiya yozgan shoirlar qatoridan munosib rin oldi. «Agar bir qavm, gar yuz, yqsa mingdur, muayyan turk ulusi xud meningdui»,-deya iftixor bilan e'tirof etgan ulu shoir «Xamsa»si turkiy qavmlar ma'naviy ehtiyojini qondirgan yagona shoh asar blganligi bilan boshqa xamsalardan tubdan farq qiladi. Turkiy tilda xamsa yozish Alisher Navoiy knglida tugilgan orzulardan biri ekanligi «Hayrat ul-abror»dagi quyidagi baytlarda z ifodasini topgan:
Kim bu yo'I ichraki alar soldi gom,
Bir necha gom lsa manga ham xirom.
Forsi ldi chu alarga ado,
Turki ila qilsam ani ibtido.
Forsi el topti chu xursandliq,
Turk doi topsa barumandliq (7, 55).
She'riyatiniiz bobokalorrining shirin orzulari ushaldi. U z oldida qygan ulkan maqsadiga erishdi. Juda qisqa muddatda, atigi ikki yil (1483
- 1484) ichida turkiy tildagi birinchi va hozirga qadaryagona «Xamsa»ni maydonga keltirdi. «Hayrat ul-abror» («Yaxshi kishilaming hayratlanishi*) «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sab'ai sayyop> («Y yetti sayyoh, musofii*), «Saddi Iskandariy» («Iskandar devori») kabi oyaviy—badiiy jihatdan baquwat besh gza! masnaviyni zida birlashtiruvchi turkum dunyo yuzini krdi. Alisher Navoiy «Xamsa»si nihoyatda salmoqli asar
-ellii bir ming ikki yuz ttiz misradan tashkil topgan. Shunchalik: ulkan badiiy yaratmani shiddat bilan, juda qoyil qilib ijod etgan shoir xotimaviy doston - «Saddi Iskandariy»da bu ulkan beshlikni yozish uchun bevosita sarflangan vaqt olti oy ekanligini qayd etadi: