Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

3.«Panj ganj» dostonlarini erkin—ijodiy tarjima qilish. Nizomiy Ganjaviyga payravlik (izdoshlik) qilishning uchinchi ynalishi adabiy
obrazlaming turii masalalaiga oid savol-javobi (Yusuf Xos Hojib «Qutadu bilig») yoki asar muallifining hadislarga tayanib insonning ma'naviy kamolatga yetkazuvchi fazilatlari hamda uni jaholat botqoiga chorlovchi nuqsonlarini qiyoslash (Ahmad Yugnakiy «Hibat ul-haqoyiq») uslubi bilan vujudga kelgan blsa, Nizomiy Ganjaviy ilk dostonining erkin-ijodiy tarjimasi blgan Haydar Xorazmiyning «Maxzan ul-asrop>ida Icuzatilganj singari «Hayrat ul-abroi»da ham ijodkoming barkamol shaxs haqidagi yfan maqolatlarda yorqin in'ikosini topgan. Asardagi hikoyatlar esa maqolatlarda ilgari suriJgan tayanch oyalami quvchi shuuriga yanada teranroq ta'sir etishi, uning mavzu bilan mukammalroq tanishishiga imkon yaratadi. Dostondagi maqolatlar sarlavhalarining zi asarda komil inson ululanganligidan dalolat beradi:
I-maqolat: «Iymon sharhida». 2-maqolat: «lslom bobida». 3-maqolat: «Salotin zikrida». 4-maqolat: «Riyokorlik—firibgarlik haqida». 5-maqolat: «Xayr-u ehson vasfida». 6-maqolat: «Adablilik odati haqida». 7-maqolat: «Qanoat haqida». 8-maqoIat: «Vafo haqida». 9-maqolat: «Ishq ti ta'rifida». 10-maqolat: «Rostlik haqida*.
II-maqolat: «Ilm osmonining yulduzlaridek baland martabaliligi haqida*.
12-maqolat: «Qalam va qalam ahllari haqida».
13-maqolat: «Bulutdek foyda keltiruvchi odamlar haqida».
14- maqolat: «Osmonning tuzilishidan shikoyat».
15-maqolat: «Jaholat mayi».
16-maqolat: «Xunosasifat oliftalar».
17-maqolat: «Bahor yigitligining sofligi haqida*.
18-maqolat: «Falak amxonasi haqida».
19-maqolat: «Xurosonning misli yq viloyati haqida».
20-maqolat: «Maqsadning talganligi haqida».
Ulu shoir nuqtai nazarida iymon—komillikning tayanch belgisi. «Hayrat ul abror» birinchi maqolatining iymonning badiiy sharhiga baishlanishi ham shundan dalolatdir. «Xamsa»ning tayanch masalasi insoni komilning zamonlar imtihonidan tishga yaragulik ibratli timsolini yaratish ekan, ulu shoirning mavzu ibtidosini iymondan boshlashi
tasodifiy emas, albatta. lymon—islom dargohiga boshlovchi yo'1, unga olib kiruvchi eshikdir. lymondan szIanganda, mantiqiy tafakkur rishtalari islomga borib taqalishi bois ham «Hayrat ul abror»ning ikkinchi maqolati islom ruknlari talqiniga baishlangan. Mazkur bobda shu ulu e'tiqodni tutib turgan besh mkn xususida birin-ketin badiiy mushohada yuritiladi. Tabiiyki sha qarashlarning ibtidosini «La ilaha illalloh» shahodat Jcalimasi tashkil etadi, ya'ni islomning birinchi tayanch ustuni kalimai shahodatdir. Bunda Allohning bir-u borligi, azaliy-u abadiyligini e'tirof qilishdan tashqari, Muhammad Mustafoning Uning rasuli, elchisi ekanligi masalasi ham bor. Ana shu mtabar oya har bir iymonli mmin-musulmonning tilidan tushmasligi vojib. Bu hali hammasi emas. sha muborak tuyu dildan ham mustahkam rin olmoi shart. Sidq-u sadoqati butun insonlarda til va dil muvozanatining tanosubi zak masala hisoblanadi. Salot—namoz, savmaa— rza, zakot, muqaddas haj tavofi singari ruknlar negizini ham insonning ruhiy-ma'naviy poklanishi bilan aloqador murakkab jarayonlar tashkil qiladi. Bular orasida rza ayricha sinov vazifasini tashi bilan ahamiyatlidir. Ulu shoir bu haqda quyidagicha fikr yuritadi: