Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Olamni Sulaymona haq etmish ma'mur,
Hukmi soldi jin-u bashar xaylia sho*r.
Oxir chu ajal anga maqom ayladi gr,
Tufroq ichida qildi vatan ylaki mr (16.168).
«Tarixi anbiyo va hukamo»ning ikkinchi qismi «Hukamo zikri»
deb nomlangan blib, unda bashariyat tarixida katta nufuzga ega blgan
Luqmoni hakim, Fishours, Jomosp, Buqrot, Buqrotis, Suqrot,
Aflotun, Aristotilis, Balinos, Jolinus, Batlimus, Sodiq, Buzurjmehr
singari olimlar haqida ixcham tavsif va ma'lumotlar beriladi, ularning
hikmatli szlaridan namunalar keltiriladi. «Hukamo zikri»ning eng
muhim fazilati shundaki, shoir sha faylasuflar tomonidan aytilgan
purma'no fikrlarning asl mohiyatini bir bayt she'rda umumlashtiradi.
Baytlar nihoyatda ta'sirchanligi va xotirada oson muhrlanishi bilan
ahamiyatlidir. Umuman olganda, «Tarixi anbiyo va hukamo»ning har
ikkala faslida ham insoniyat tarixida evrilishlar paydo etgan buyuklarning hayoti, hikmatli szlaridan ibrat olishga daVat etiladi, insonrming komillik rutbasini qozonishi uchun asos blgan umuminsoniy qadriyatlar haqida fikr yuritiladi. Fikr tasdii sifatida «Hukamo zikri»dan tanlangan ayrim parchalarni keltirish bilan kifoyalanamiz:
Buqrot hakim. Fishoursning shogirdidur. Va Bahman choida erdi va tibb ilmida mohir erdi va tasonifi bor. Va fiisuli Buqrot ul jumladindurkim, atibbo qoshida baoyat mu'tabardur. Ul debdurkim, umr qisqadur, ish uzun. Oqil uldurkim, bu qisqa umrni bir nimaga sarf qilaykim, zaruratroqdur, ya'ni oxirat maslahati va tengri taolo rizosi. She'r: Kishiki qildi amal tengrining ri/osi bila, Haq y yetti oxiratin kom-u muddaosi bila (16.191-192).
Aristotolis. Aflotunning shogirdidur. Iskandarning vaziri erdi. Aning szlaridin budurkim, podshoh ulu ruda xshar va atboi arilarakim, ul ruddin ayrildilarkim, rud suyia har hol blsa, arilara hamul holdur. UI chuchuk blsa, bular chuchuk; ul achi blsa, bular achi; ul sof blsa, bular sof. Ul loy blsa, bular loy. Bas, podshoha vojibdur oyat hikmat va e'tidol bila maosh qilmoq, to xayl va hashami anga mutobaat qilaylar. She'r: Shoh daryo va xalq erur anlior, Ikkisining suyia bir maza bor (16.193).
Buzurjmehr. Nshiravoni odilning vaziri erdi. Aning szlaridindurkim, ustodimdin srdimkim, yigitlikda ne qilmoq yaxshi va qarilida ne qilmoq yaxshi? Dedikim, - yigitlikda ilm kasb qilmoq va qarilida ani amala kelturmak yaxshidur. She'r: Yigitlida yig* ilmning maxzani, Qarilig* choi xarj qilil ani (16.194).
Ayrimlari eslatilgan nodir fazilatlaridan kra «Tarixi anbiyo va hukamo» Alisher Navoiy badiiy nasrining gzal namunalaridan biridir.