Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Rzi qismat har kase az aysh baxshi xud sitond, ayri zohid k- riyozatho kashidu xusbk mond.
Aning qabri Badaxshon sari Arhang saroydadir (Alisher Navoiy Asarlar. 12-tom, 23-24-betIar. Bundan keyin jild va sahifa kisatib boriladi. R.V., H.T.)». Krinadiki, Alisher Navoiy Yusuf Amiriyga samimiyat bilan munosabatda bladi, uni z davrining iste'dodli ijodkori tarzida hurmat bilan eslaydi. Yusuf Amiriyning hayot yli va adabiy merosiga doir amalga oshirilgan ilmiy izlanishlar ulu zbek shoiri ko'rsatmalarining hayotiy va ilmiy xulosalar ekanligini tasdiqlaydi. Davlatshoh Samarqandiy z tazkirasida Yusuf Amiriy haqida ma'lumot berar ekan, uning Shohruh Mirzo saltanati zamonida shuhrat qozonganligini ma'Ium qiladi. Yusuf AmMydan bizgacha yetib kelgan va ilmiy jamoatchilikka ma'Ium blgan kichik she'riy shakidagi asaralardan tarkib topgan devoni, «Dahnoma», «Choir va bang» munozarasi kabi ma'naviy merosi zamondoshlari tomonidan aytilgan samimiy mulohazalarning triligini krsatadi. Yusuf Amiriy z zamonasining zullisonayn shoiiidir.
«Majolis un-nafois»da yana bir shoir haqida quyidagilar qayd etilgan: «MavIono Hoji Abulhasan—turkdur, ammo tolibi ilmlikka mashul boMib, biror nima modda hosil qilibdur, chun tab'i xb erdi, she'r aytura mashul bo^ldi. Bu turkcha matla' aningdurkim: Kelibtur ul gul-u bir bafta turub horadur, Bu t kngulga tushub jonni kuydurub boradur.
Muammo fanida dai yaxshi erdi. «Boyazid» ismia bu latif muammo aningdurkim;
Har ki binad sarvi man boloi zeboi turo,
Bar kanori dida ravshan kunad choi turo» (12-27).
Alisher Navoiy tomonidan fors-tojik tilida yozilgan muammosi latif asar sifatida e'tirof etilgan Mavlono Hoji Abulhasanning ham har ikki; turk-zbek hamda fors-tojik tillarida nafis she'rlar yaratuvchi zullisonayn ijodkor blganligiga shak-shubha qolmaydi.
Adabiy dalillar XV asrning birinchi yarmida zbek adabiyotida katta jonlanish yuz berganligini krsatadi. Bu holatni shu adabiyotda rang-barang she'riy shakllarda yaratilgan sara asarlarda, salohiyatli ijodkorlar safming kpligi misolida krish mumkin. Yana bir muhim tomoni shundaki, adabiyot maydoniga shiddat bilan kirib kelgan iqtidorli qalam sohiblari bir xalqning ma'naviy merosidan bahra olish, uni boyitish bilan kifoyalanmay, ikki xalq ma'naviy chashmalaridan nur emib,

ular zavqi, armoni, orzu-istagini hisobga olgan holda dilbar asarlar yozishgan. Ana shu tariqa turkiy xalqlaiga mansub qalam ahli z ona tili bilan bir qatorda fore-tojik tilida ham oyaviy-badiiy barkamol asarlar ijod eta boshladi. Bunday xayrli urinishlar tufayli zullisonayn ijodkorlar safi tUshib bordi. «Mavlono Qutbiy,-deydi Alisher Navoiy «MajoIis un-nafois» tazkirasida,-Su!ton Mas'ud Mirzo mulozimi erdi. Shx tab' kishi eidi. Turkiy va forsiy she'rda jald erdi. Bu turkcha matlai mashhurdurkim: uncha gar nisbat qilur ziga dildor ozini. Ey sabo eli, tlaqon ayla zinhor ozini* (12. 27).

Shu tariqa, «Majolis un-nafois»da turkiygy va zullisonaynligi bilan shuhrat qozongan Mavlono Naimiy, Harimiy Qalandar, Mavlono Tarxoniy, Darvesh Nozukiy, Mavlono Lutfiy, Mavlono Yaqiniy, Mavlono Muqimiy, Mavlono Kamoliy, Mavlono Latifiy, Mavlono Shavqiy, Mavlono Ziyo, Mavlono Gadoiy, Abulqosim Bobur Mirzo, Mavlono Bilol kabi tab' ahli haqida ham oyat samimiy fikr-u mulohazalar bildirilib, ularning har ikki tildagi ajoyib baytlaridan namunalar keltiriladi. Aiia shu ryxatning ziyoq XV asrning birinchi yarmida adabiy muhit oyat gavjum blganligidan darak beradi. Masalaning yana bir muhim tomoni sifatida sha adabiy hayotda ikki tillilikka blgan ishtiyoqning tobora balandlashib borganini krsatadi.
«MajoIis un-nafois»ga xos blgan xususiyatlardan yana biri shuki, unda Xuroson va Movarounnahrdagi adabiy va madaniy hayotning ravnaqiga muhim hissa qshgan temuriy hukmdor va shahzodalar haqida ham ma'lumotlar keltiriladi. Tazkiraning yettinchi majlisi ulu sohibqiron Amir Temur shaxsining badiiy adabiyotga munosabatini oydinlashtirish bilan ibtido topadi. Muallif buyuk hukmdorni «muluk shajarasining bstoni va salotin gavharlarining ummoni, xoqoni jahongiri sohibqiron»,- deya ta'riflaydi va quyidagi ma'lumotlarni bayon etadi: «Temur Kragon, agarchi nazm aytmoqqa iltifot qilmaydurlar, ammo nazm va nasrni andoq xb mahal va mavqe'da qubdurlarkim, aningdek bir bayt quoni ming yaxshi bayt aytqoncha bor» (12.163). Ayonlashadiki, Amir Temur garchi badiiy ijod bilan shuulianmagan bIsa-da, juda kplab nazmiy va nasriy asarlardan xabardor bIgan, ulardan namunalar yod bilgan va adabiy davralarda faol ishtirok etgan.
Alisher Navoiy «Majolis un-nafois»da temuriy shahzodalardan Shoharib Mirzo ijodi xususida kengroq txtaladi, shuningdek, uning turk va fors-tojik tilidagi asarlaridan nisbatan kp namunalar tanlab, tazkirasiga kiritadi: «Shoharib Mirzo-shx tab'Iig' va mutasanif zehnlik
va nozik taxayyulluq va daqiq taaqqulluq yigitdur. Nazm va aasrda naziri
ma'dum va mutahayyila va hofizada adili noma'lum. Ov va qush xotiria
maiub va qurro va qush kngliga mahbub. Bu matla' aningdurkim: