Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

4.9- расм. Стабилитроннинг вольт- ампер характерис тикаси.
Стабиллаш схемасида стабилитрон нагрузка резис- торига параллель қилиб уланади. Шунинг учун кириш кучланиши ўзгаришларини ютиб қолиш учун у билан кетма-кет қилиб R резистор уланиши керак. У сўнди- рувчи ёки балласт қаршилик деб аталади (4.10 а-расм).

4.10-расм. Ўзгармас кучланиш стабилизатори: а—принципиал схема, б—стабиллаш графиги.


Агар кириш кучланиши U₁ орта бошласа, стабилит- рондаги ток кичик бўлгани учун чиқиш кучланиши U₂ ҳам орта бошлайди. Кириш кучланиши U₁^’ қийматга етгач, стабилитроннинг ички қаршилиги камаяди ва катта ток ўтади. Натижада R_н резистор шунтланиб, умумий қаршилик доимий бўлиб қолади. Шунга кўра чиқиш кучланиши ўзгармас бўлиб қолади (4.10б -расм). Кириш кучланишининг ортиқча қиймати R балласт peзисторда сўндирилади.
Узгармас токни стабиллаш учун шундай чизиқли бўлмаган элементдан фойдаланиш керакки, ундан ўтувчи ток қўйилган кучланишга боғлиқ бўлмасин, яъни пасаювчи характеристикали элемент бўлиши керак, (4.11а-расм).



4.11-расм. Ўзгармас токни стабилловчи элементнинг вольт -ампер характеристикаеи (а) ва етабиллаш схемасига уланиши (б).


Шунинг учун ишлаш вақтида чизиқли бўлмаган элементнинг ички қаршилиги етарлича катта бўлади.
Стабилловчи элемент стабиллаш схемасида нагруз­ка резистори билан кетма-кет уланади ва сўндирувчи қаршилик вазифасини бажаради (4.11 б-расм). Элемент характеристикасининг тўғри чизиқли қисмида, (4.11 а-расмда (а — б) оралиқ) кучланиш ортиши би­лан унинг ички қаршилиги ҳам орта боради ва нагруз- кадан ўтадиган ток деярли ўзгаришсиз қолади; кириш кучланишининг ўзгариши чизиқли бўлмаган элементда ютилиб қолади. Юз фоизли етабиллаш бўлиши учун элементнинг ички қаршилиги чексиз катта бўлиши ке­рак. Лекин унинг бўлиши мумкин эмас, чунки реал элементларнинг ички қаршилиги чекли қийматли бўлади.
Стабиллашнинг сифати ички қаршиликнинг инер- цияси — ўзгара олиш тезлиги билан боғлиқ бўлади. Тў- йиниш режимида ишловчи лампавий диод ва бареттор деб аталувчи элемент шундай хусусиятга эга бўлади.
Бареттор ичида темир ўзаги бўлган ва водород буғи тўлдирилган шиша найдан иборат. Темир ўзак уч- ларига қўйилган кучланиш ортиши билан қаршилиги ҳам орта боради. Бу боғланиш кучланиш ўзгаришининг бирор оралиғида деярли мутаносиб бўлади, яъни эле- ментдан ўтувчи ток деярли ўзгаришсиз қолади (4.11 а-расм). Бареттор инерциал элемент бўлгани учун куч­ланишнинг ўзгариши жуда сует бўлган ҳоллардагина фойдаланиш мумкин.