R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Bir-birini shartlovchi, bir-biriga bogiiq boigan «lison - nutq
qobiliyati — nutq» zanjirida faqat nutqqina tashqi (moddiy) shaklda
(og‘zaki, yozma) namoyon b oia d i va sezgi a’zolarimizga ta’sir
qiladi.
F .d e Sossyur lison-nutq munosabatini shatranj o ‘yini qoidalari
asosida tushuntirib berishga harakat qilgan.
Shaxmat donalari va har bir donaning yurish qoidasi ongdagi
lisoniy 
birliklar va ularning birikish imkoniyatiga o‘xshaydi.
0 ‘yinchi bamisoli so‘zlovchi b o iib , shaxmat o‘yinini bilishi esa
so'zlovchining 
nutq 
qobiliyatiga 
o ‘xsliaydi. 
Donalaming
harakatlantirilishini nutqqa qiyoslash mumkin. Qiyoslang:
shaxmat - o ‘ynash qobiliyati — o ‘yin
lison — nutq qobiliyati — nutq
Shaxmat donalari va ularning yurish imkoniyati o ‘ynovchining
barchasi uchun umumiy bolganligi kabi lisondan foydalanishda
ham shu tilda so‘zlashuvchilar teng huquqli.
L ison va shatranj qurilinalari o ‘zaro qiyoslanadigan boisa,
aw alo, ularning birliklari orasida umumiy o‘xshasliliklar borligini
ta’kidlash lozim. Har ikkala qurilma ham birliklar sistemasi (tizimi)
va bu birliklarning o‘ziga xos vazifalari bilan ish ko‘radi. Bunda
m aiu m qoida va qonuniyatlarga tayaniladi. Har ikkala holatning
ishtirokcliisi inson boiib, ular har ikkala faoliyatda ham m aium
bir imkoniyatni ishga soluvchilar. Shu boisdan shaxmat taxtasi,
uning donalari, ya ’ ni shaxmat o ‘yinin¡ng tashqi, moddiy tomonini
lisoniy birlikning tashqi tomoniga, shaxmat o‘yirii qoidalari —
donalarining joylashuvi, harakat qoid. ' ri, ya’ni shatranj o‘yinining
ichki to m on i haqidagi tasawurlarni l,v^niy birliklarning mazmun
mundarijasiga qiyoslash mumkin.