R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

Professor
Taqrizchilar:
R.RASULOV 
— filologiya fanlari doktori, professor;
V .K A R IM JO N O V A — filologiya fanlari nom zodi,
ISB N 9 7 8 - 9 9 4 3 - 1 0 -2 0 8 -8
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2009.

---

« D A V L A T T I L I H A Q ID A»G I Q O N Ü N N I ffC
2 0 YILLIG IG A BAG‘ I S H L A N A D I
V IA S ’UL M U H A R R IR D A N
Qo‘llanma 
oliy 
o‘quv 
yurtlari 
uchun 
0 ‘z R
Vazirlar 
Mahkamasining 2001 -y il 16-avgustdagi «Oliy ta'limning davlat 
ta’lim standartlarini 
tasdiqlash to‘g‘risida»gi 343-Qarori asosida 
0 ‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan 2002-yilning 
18-iyunida tasdiqlanib, BM-343-52201-131-raqami bilan qayd 
etilgan, O'zM U, Sam DU, BuxDU, QarDUda sinovdan o‘tgan 
«Hozirgi o ‘zbek adabiy tili» 
namunaviy dasturi 
(tuzuvchilar 
H.Ne’matov, 
N.Mahmudov, 
A.Nurmonov, 
R.Sayfullayeva, 
M.Qurbonova) asosida yozilgan, unda hozirgi o‘zbek tilining asosiy 
sathlari tizimlarining lisoniy holati talqini va nutqiy voqelanishi 
yoritildi.
Awalo shuni ta’kidlash joizki, o ‘quv fanining nomi («Hozirgi 
0
‘zbek adabiy tili») XX asrning ikkinchi yarmida yetakchilik qilgan 
o‘z le k formal tilshunosligi 
ta’siri ostida shakllangan va an’a n a
sifalida o ‘quv rejasidan o‘quv rejasiga ko‘chib kelmoqda. Shuning 
uchun bu muqaddimada fanimizda mavjud bo‘lgan ikki ilmiy 
yo‘nalish — 
formal ta h lil 
va 
substansial tahlil 
haqida 
qisqa 
ma’lumot berish zarur.
Tilshunoslikda XIX asrning ikkinchi yarmi — XX asrning 
boshlarida formal yofinalish ijtimoiy ehtiyoj natijasida shakllangan 
va o'z oldiga, asosan:
— ommaviy savodxonlikni t a ’minlash;
— zamonaviy adabiy til me’ yorlarini ishlab chiqish;
— adabiy til me’yorlarini oramalashtirish
kabi o ‘z davri ucliun o'ta zarur masalalar yechimini maqsad 
qilib qo‘ygan, tilshunoslik nazariyasi ham, ona tili ta’limi h a m
mana shunga 
xizmat 
qilar 
edi. Jamiyat 
old ida ommaviy 
savodxonlikni ta’minlash, shevalararo farqlarni yo‘qotish, adabiy 
tilni onintalashtirish, til va xalqning tarixiy yozma yodgorliklarini 
nashr etish va yoyish, ta’limni zamonaviy usullarda yo‘lga qo‘yish 
kabi amaliy vazifalar turgan paytda eng samarali va eng qulay 
Iingvistik tavsif va t a ’lim y o ii mana shu formal usuldir. Shuning 
uchun jahonning barcha ilg‘or davlatlari tilshunosligida X IX
asrning ikkinchi yarmidan boshlab bu ilmiy yo‘nalish 
ken g
ommalashdi. 0 ‘zbek tilshunosligida ham bunday yo‘nalishning 
tamal toshlarini Abdurauf Fitrat, Elbek, Qayum Ramazón kabilar
3

---