R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

x o s b o ig a n g ra m m a tik h o d is a . B o sh q a ch a aytganda, b o iis h li-
b o iish siz lik f e i n i n g n o k e s im lik , ta sd iq -in k o r esa barcha mustaqil
s o l
2
ning k esim lik sh a k lid a n biri.
Q uyida u la rn in g h a r b ir i a lo h id a -a lo h id a k o ‘rib o ‘tiladi.
N is b a t k a te g o riy a si
Nisbat kategoriyasi 
haqida 
umumiy tushuncha. 
Nisbat
kategoriyasi 
harakatning 
subyekt 
(bajaruvcni)ga 
m unosabatini
ifodalaydi. B u m unosabat m axsus gram m atik shakl bilan yuzaga
cliiqadi. M a sa la n , 
Shoir sh e ’r yo zd i
gapida ega bevosita ish-
harakatning bajaruvchisi b o i i b , bajaruvchi va harakat munosabati
n ol shaklli a n iq nisbat b ila n ifodalatigan; 
o'qituvchi bolaga kitobni
o'qitdi
gapida 
h a rak atn in g 
b e v o sita va 
bilvosita 
bajaruvchisi
(o'q itu vch i b ilv o sita , b o l a esa b ev o sita bajaruvchi) farqlangan.
Dcvul chalindi
gapida harakat bajaruvchisi noaniq, majhul. Dem ak,
nisbati o‘zgarishi bilan f e i n i n g bajaruvchisida ham o'zgarish yuz
beradi. N isb a t 
kategoriyasi 
f e in in g b o ‘sh subyekt valentligini
to id ir ib , m u a y y a n la sh tirib uni nutqqa m oslaydi.
Hozirgi o ‘zbek tilida f e i n isb a tin in g beshta k o iin is h i ajratiladi:
aniq nisbat, o ‘zlik nisbati, orttirma nisbat, birgalik nisbati, majhul
nisbat.
Aniq n isb at. Bu n isb a td a subyektga m unosabat nol shakl orqali
ifodalanadi v a shakl U G M s i «harakatning ega bilan ifodalangan
193

---