R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

Kompaniya missiyasi va strategik qarashlarni belgilash
Chizmadan ko’rinib turibdiki, strategiyani tahlil qilish va tanlash bosqichi 
strategik harkatni ishlab chiqish jarayonida markaziy bug’in hisoblanadi. Bu erda 
korxona rivojlanishining istiqbolli yo’nalishlariga mablag’larni qqyishi bqyicha 
muhim strategik qarorlar qabul qilinadi va investitsiyalar kamay-tiriluvchi biznes- 
sohalar ajratiladi.
Strategiyalar amalga oshirilishini baholash va nazorat qilish strategik boshqaruvda 
bajariluvchi mantiqiy oxirgi jarayon hisoblanadi. Mazkur jarayon tashkilot 
maqsadlari qrtasidagi barqaror teskari aloqani ta’minlaydi. Nazoratning asosiy 
vazifalari bqlib quyidagilar hisoblanadi:
nimani va qanday kqrsatkichlar bqyicha tekshirishni aniqlash; 
qabul qilingan standartlar, m e’yorlar yoki boshqa kqrsatkichlarga muvofiq nazorat 
qilinuvchi ob’ekt holatini baholashni amalga oshirish;
o ’tkazilgan baholash natijasida aniqlangan chetga chiqishlar sabablarini aniqlash; 
agar zarur va mumkin bqlsa tuzatishni amalga oshirish.
Starategik nazorat strategiyani amalga oshirish qay darajada firma maqsadlariga
15

---

erishishga olib kelishishni aniqlashga yqnaltirilgan. Bu strategik nazoratni boshqaruv 
yoki operativ nazoratdan ajratib turadi, chunki uni strategik rejani bajarish 
strategiyani amalga oshirish yoki alohida ishlar, funktsiyalar va operatsiyalarni 
bajarishning tug’riligi qiziqtirmaydi. Strategik nazorat kelgusida qabul qilingan 
strategiyalarni realizatsiya qilish mumkinligiga va ularning amalga oshirilish 
qo’yilgan maqsadlarga erishilishiga olib kelishiga qaratiladi. Strategik nazorat 
natijalari bqyicha tuzatishlar ham strategiyalar, ham maqsadlarga tegishli bqlishi 
mumkin.
Nazoratning asosiy maqsadlari qarorlar qabul qilish va bajarishning birligini 
ta’minlanishdan, mumkin bqlgan xatolarni oldindan kqra olish va oldini olishdan, 
belgilangan yqnalishdan chetga chiqishlarni qz vaqtida aniqlashdan, belgilangan 
muddatlarda qqyilgan maqsadlarga samarali erishishdan va h.k.lardan 
iborat. 
Nazoratning asosiy maqsadi esa qarorlarni qabul qilish tizimini yaxshilash imkonini 
beruvchi ichki zaxiralarni aniqlash va korxonani boshqarish samaradorligini oshirish 
yqllarini izlashdir.
Adabiyotda nazoratning dastlabki, yqnaltirilgan va natijaviy asosiy usullari 
ajratiladi. Dastlabki, nazoratning asosiy maqsadi strategiya va maqsadlarni 
shakllantirishning 
tqg’riligini 
belgilashdan 
iborat. 
Strategik 
boshqaruv 
kontseptsiyasiga muvofiq 
dastlabki 
nazorat bosqichidan keyin kutilmagan 
qzgarishlarni hisobga olgan holda strategiyani amalga oshirishni boshqarish 
boshlanadi. Bu erda yqnaltiruvchi nazorat usulidan foydalaniladi. Strategiya bajarildi 
deb hisoblanganda olingan natijalar bqyicha natijaviy nazorat amalga oshiriladi. 
Nazoratning bu turi qqyilgan maqsad va vazifalarga erishish samaradorligini 
baholash va tahlil qilishga yqnaltirilgan. Ushbu tahlil natijalariga bog’lik holda 
strategik boshqaruv jarayoni yoki strategiyaga tuzatishlarni kiritish uchun 
«vazifalarni qqyish» bosqichiga qaytadi, yoki yangi strategik harakatni ishlab chiqish 
uchun rivojlanishning keyingi darajasiga utadi.
Shu bilan strategik harakatni ishlab chiqish jarayoni tugadi deb hisoblash mumkin 
keyin ishlab chiqilgan strategiyani bajarish bosqichi keladi. bu borada G.Mintsberg 
«ongli» (rejalashtirilgan) va «vujudga keluvchi» (amalga oshiriluvchi) strategiyalarni 
ajratadi (5-rasm).
16

---