Р. А. Ашуров педагогика назарияси “ фан “ Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

II. Тарбияда машқ қилдириш – одатлантириш усули.

Ўқувчиларга ахлоқий фазилатлар, хатти – ҳаракатларни сингдириш, кундалик одатларига айлантириш, амалда қўллаш кўникмаларини ҳосил қилиш учун ўқитувчи, тарбиячи томонидан хилма – хил усул ва чоралар қўлланилади.

Рус педагоги К.Д.Ушинский: «Одатга айланмаган тарбия қуш устига қурилган бинодир», - деб айтган эди. Ўқувчиларга ахлоқий фазилатларни сингдиришда ишонтиришнинг юқорида айтилган шакллари ҳам катта роль ўйнайди: кўрсатиш, тушунтириш, машқ қилдириш, ўргатиш в.х.
Ахлоқий тарбияда асосий вазифа болалар онгида ҳосил бўлган ахлоқий ишончни ва ахлоқий фазилатларни уларга амалий равишда ўргатиш ва уни уларнинг доимий одатига айлантиришга ҳаракат қилдиришдир. Бу вазифалар қуйидагича амалга оширилади:
а) ўқувчи ёшларни тарбиялашда ижтимоий – фойдали ишларнинг роли алоҳида аҳамиятга эгадир. Ижтимоий – фойдали ишларни бажариш ўқувчиларда бир – бирига ёрдам бериш ва жамоа жавобгарлигини сезиш каби ҳисларни ўстиради;
б) тарбияда ўйин ва спортнинг роли ҳам бениҳоя каттадир. Моҳирлик билан тўғри ташкил этилган ўйин ва спорт ишлари ўқувчиларга жамоа, дўстлик ва ўртоқлик туйғуларини тарбиялашга ёрдам беради. Зотан, ўйин болаларни уюшқоқликка, интизомлиликка ўргатади.


III. Тарбияда қайириб олиш усули

Ўқувчи - ёшларни тарбиялаш усулларидан бири, уларни ёмон одатлардан, ёмон хулқ – атворлардан қайтариш, қайтариб олишдир. Бу соҳада мактабда ва оилада болаларнинг эътибори, қизиқиши ва фаоллигини ножўя қилиқлардан, умуман салбий ҳаракатлардан қайтарилади ва ижобий фазилатлар сингдирилади. Бу усулни қўллаш ғоят зийракликни талаб этади. Ўқувчи - ёшларни қайириб олишда ва улар онгидаги салбий хислатларни йўқотишда мактаб ва оиладаги қатъий кун тартиби (режим) алоҳида педагогик аҳамиятга эгадир. «Режим, - деган эди А.С.Макаренко, - тарбиялашга ёрдам берадиган воситалар ва усуларнинг муайян системасидир».

IV. Тарбияда ибрат ва намуна усуллари

Ёш авлодни тарбиялашда ибрат, намуна, ўрнак кўрсатиш ҳам катта аҳамиятга эгадир. Намуна – ўрнак болалардаги тақлидчанликка асосланади.

Тақлид – бошқаларнинг хулқ – атворини, хатти – ҳаракатини онгли ва онгсиз (ихтиёрсиз) – механик равишда такрорлашдир. Ибрат – бу халқимизнинг одат тарбиясида энг синалган усулдир. Ота – боболаримиз, бувиларимиз, оналаримиз ўз фарзандларига ҳамиша яхшилардан, донолардан, улуғ кишилардан ибрат олишга ундаганлар. Ибрат учун улар ажойиб эртаклар, латифалар ва ҳикоялар айтиб берганлар.
Хўш! Ўқувчи - ёшларга кимлар ибрат бўла олади? Дастлаб, оиладаги ота – оналар, катта кишилар, улуғ донишмандлар, олимлар, каҳрамонлар, адабий асарлардаги шахслар, кинофильмлардаги ажойиб образлар, буюк саркардалар, уруш ветеранлари ва хоказо.
Ўқувчиларга ибрат – намуна бўлишда айниқса, тарбиячилар ва ўқитувчилар асосий роль ўйнайди.