Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

6.6.
Тaбиий ресурслaрдaн оқилонa фойдаланишнинг 
аҳамияти вa вaзифaлaри 
Таянч иборалар
:
биосфера, табиий ресурслар, тугайдиган, 
тугамайдиган, тикланадиган, тикланмайдиган, иқтисодий,
соғломлаштириш-гигиеник, тарбиявий, этетик, илмий, талаб ва 
эҳтиѐж. 
Табиий ресурслар-инсонларнинг яшаш воситаси бўлиб, инсон 
уларни табиатдан олади ва уларсиз ишлаб чиқариш фаолиятини 
амалга ошира олмайди. Табиий ресурслар инсонга озиқ-овқат, 
кийим-кечак, ѐқилғи ва энергетика хом-ашѐлари бериши сабабли 
яшаш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг зарурий шартидир. 
Табиий ресурсларининг тури жуда хилма-хил бўлиб, улар 
ижтимоий ишлаб чиқариш моддий техника базасинининг 
таркибий қисмидир. Табиий ресурслар комплекси фойдали 
қазилмалар, иқлим, сув, тупроқ, ўсимлик, ҳайвон ресурслари, 
шунингдек атом ресурслари ва планеталар ҳамда космик 
ресурсларни ўз ичига олади. 
Табиий ресурслар инсоннинг таъсир этиш ҳарактерига қараб 
икки турга бўлинади: 
1. Тугайдиган ресурслар 
2. Тугамайдиган ресурслар 
Тугайдиган ресурслар, ўз навбатида қайтадан тикланадиган 
ва тикланмайдиган ресурсларга бўлинади. Қайтадан тикланмай-
диган табиий ресурсларга ер ости бойликлари (нефть, газ, 
тошкўмир, рудалар ва бошқалар) киради. Бу ресурслардан 
мунтазам фойдаланиш бора-бора улар заҳирасининг бутунлай 
тугаб қолишига олиб келади. Тикланадиган табиий ресурсларга –
тупроқлар, ўсимликлар, ҳайвонот дунѐси, шунингдек, кўллар ва 
денгизлар тубига чуққан баъзи бир минерал ресурслар киради. Бу 
ресурслар фойдаланиш давомида тикланади. Лекин улар тиклана 
олиши учун маълум табиий шароит керак. Бу шароитни бузиш 
ресурсларнинг қайта тикланиш жараѐнини секинлаштиради ѐки 
бутунлай тўхтатади. 

---

279 
Тикланадиган табиий ресурслардан фойдаланишда буларни 
эътиборга олиш лозим. Масалан, овланган ҳайвонларнинг 
тикланиши учун бир ѐки бир неча йил, кесиб олинган ўрмонлар 
учун камида олтмиш йил, тупроқнинг чиринди қаватини 1 см 
ҳосил бўлиши учун эса 300-600 йил талаб қилинади. 
Шундай экан табиий ресурсларни сарфлаш суръати уларни 
тикланиш даражасига мувофиқ келиши керак. 
Тикланадиган баъзи табиий ресурслар инсон таъсири остида 
тикланмайдиган бўлиб қолиши мумкин. Бунга бутунлай йўқ 
қилиб юборилган ҳайвон ва ўсимлик турлари, эрозия натижасида 
батамом ювилиб кетган тупроқлар ва бошқалар мисол бўла 
олади. 
Тикланмайдиган табиий ресурсларни муҳофаза қилишнинг 
асосий-йўллари улардан режали ва илмий асосда оқилона 
фойдаланиш ва кенг такрорий ишлаб чиқаришни амалга 
оширишдан иборат. 
Тугамайдиган ресурсларга – сув, иқлим ва космик ресурслар 
киради.