Qonun ijodkorligi bosqichlarini muhokama qilish orqali vaziyatga huquqiy baho bering

Huquqni 
o‘zgartiruvchi faktlar
huquqiy munosabatlarni o‘zgartiradi. Masalan, boshqa ishga o‘tish tomonlar o‘rtasidagi 
mehnathuquqiy munosabatlari mazmunini o‘zgartiradi, lekin bunda huquqiy munosabatlar saqlanib qoladi. 
Huquqni bekor qiluvchi faktlar
huquqiy munosabatlar to‘xtatilishini taqozo etadi. Shaxs sub’ektiv huquqini 
amalga oshirsa yoki majburiyat bajarilsa, huquqiy munosabatlar barham topadi. Lekin huquqiy munosabatlar 
nafaqat huquq amalga oshirilganda yoki majburiyat bajarilganda to‘xtashi, balki shaxsning o‘limi yoki 
ashyoning nobud bo‘lishi natijasida ham to‘xtashi mumkin. 

---

Bitta fakt bir nechta yuridik oqibat keltirib chiqarishi mumkin. Xususan, fuqaroning o‘limi meros bo‘yicha 
huquqiy munosabatlarning kelib chiqishiga, mehnat-huquqiy munosabatlarining to‘xtatilishiga va turar-joy 
ijarasi bilan bog‘liq huquqiy munosabatlarning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. 
37. Prezumpsiyalarni huquqiy mustahkamlanganlik faktiga ko‘ra turlarga ajratishda olimlar preyuditsiya, 
ya’ni oldin muayyan ishlar bo‘yicha sudning qonuniy kuchga kirgan qarorlari yoki hukmi bilan o‘rnatilgan 
faktik dalillar va tekshiruvlarni ishni ko‘rib chiqayotgan sudlar tomonidan tan olishning majburiyligini ham 
ko‘rsatib o‘tishmoqda. Ba’zi olimlar esa roman-german huquq tizimida bu shakldagi prezumpsiyalar
qo‘llanilmaydi degan fikrda ekanligini ko‘rish mumkin.
 
Prezumpsiya va preyuditsiyaning o‘ziga xos tomonlarini misollar yordamida muhokama qiling. 
Huquqiy prezumpsiya
– nazarda tutilayotgan va mavjud bo‘lgan faktlar orasidagi aloqalarga asoslangan 
holda muayyan faktlarning mavjudligi yoki mavjud emasligi to‘g‘risidagi faraz. Prezumpsiya lotincha 
“praesumtio” so‘zidan olingan bo‘lib, taxminga asoslangan “faraz” degan ma’noni anglatadi. Prezumpsiya – 
aksi tasdiqlanmaguncha biror dalilni yuridik jihatdan to‘g‘ri deb hisoblash. Normativ-huquqiy hujjatlar ijro 
etilayotganida, ya’ni kishilar xatti-harakatlarida ro‘yobga chiqayotganida moddiylikka ko‘chadi. Biroq rasmiy 
huquqiy talabning bajarilishi faqat bajaruvchi tomonidan uning mazmuni tushunilgan taqdirdagina amalga 
oshishi mumkin. Huquq, huquqiy tartibga solish uchun qonunni bilish prezumpsiyasi – huquq sub’ektlari, 
uning egalari huquqiy ko‘rsatma, yo‘l-yo‘riqlar mazmunini “bilishlari” (ya’ni anglashlari, tushunishlari) 
to‘g‘risidagi taxmin. 
Prezumpsiyalarni huquqiy mustahkamlanganlik faktiga ko‘ra quyidagi 
turlar
ga ajratish mumkin: 
– faktik, ya’ni qonunchilikda o‘z ifodasini topmagan va yuridik ahamiyatga ega bo‘lmagan, lekin muayyan 
yuridik ishlarni amalga oshirishda e’tiborga olinadigan prezumpsiyalar; 
– qonuniy prezumpsiyalar; 
– 
preyuditsiya,
ya’ni oldin muayyan ishlar bo‘yicha sudning qonuniy kuchga kirgan qarorlari yoki hukmi 
bilan o‘rnatilgan faktik dalillar va tekshiruvlarni ishni ko‘rib chiqayotgan sudlar tomonidan tan olish 
majburiyligi;