Qonun ijodkorligi bosqichlarini muhokama qilish orqali vaziyatga huquqiy baho bering

Prezumpsiya
– aksi tasdiqlanmaguncha biror dalilni yuridik jihatdan to‘g‘ri deb hisoblash. 
Preyuditsiya 
– dastlabki yechimini topmay turib sudda muayyan ishni hal etib bo‘lmasligi haqidagi masala 
Prezumpsiyalarni 
amal qilish doirasiga ko‘ra quyidagi turlar
ga ajratish mumkin: 
1. Umumhuquqiy.
Masalan, halollik prezumpsiyasi. Ushbu prinsipning chinakamiga amalga oshirilishi faqat 
umumiy huquqiy madaniyatning o‘sishigagina olib kelmay, balki bevosita samara beruvchi, foydali kuchga 
aylanadi. Ijtimoiy munosabatlarda ishonchlilik holati, halollikning barqarorligiga ishonch, odatda, turli-tuman 
mayda rasmiyatchiliklarga sarf bo‘ladigan ko‘plab vaqt va kuchni tejab qolish imkonini beradi. 
2. Huquq sohalariga tegishli bo‘lgan prezumpsiyalar.
Masalan, jinoyat huquqida aybsizlik prezumpsiyasi. 
Aybsizlik prezumpsiyasi – gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uning jinoyat sodir etishda 
aybdorligi qonunda nazarda tutilgan tartibda isbotlangunga va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan 
aniqlangunga qadar aybsiz hisoblanadi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining 
aybsizligini isbotlab berishi shart emas. 
O‘zbekiston Respublikasi JPKning 23-moddasida ko‘rsatilishicha, aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti 
ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining 
foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo‘llanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon 
qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi kerak. 
Aybsizlik prezumpsiyasi
– yuridik javobgarlikka tortish jarayoniga jalb etilgan shaxsning aybsizligi 
ehtimolidir. Bu prinsipga ko‘ra, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining jinoyat sodir etishda 
aybdorligi qonunda nazarda tutilgan tartibda isbotlangunga va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan 
aniqlangunga 
qadar 
ular 
aybsiz 
hisoblanadilar. 
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas. Ya’ni, u 
bunga majbur emas. Mazkur vazifa sud va huquqni muhofaza etuvchi organlar zimmasiga yuklanadi. Sud va 
huquqni muhofaza qiluvchi mutasaddi organlar shaxsni yuridik javobgarlikka tortish bo‘yicha yakuniy xulosa 
chiqarishdan oldin uning aybdorligini isbotlovchi ishonchli dalillarni to‘plashi lozim. Agar buning uddasidan 
chiqilmasa, ushbu prezumpsiyaga muvofiq shaxs aybsiz hisoblanadi va javobgarlikdan ozod etiladi. 
Aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti, ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon 
qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. 
38. Muayyan shaxsning bedarak yo‘qolganligi sababli ma’lum muddat o‘tgandan keyin u sud tomonidan 
vafot etgan deb topiladi. Mazkur holatdan so‘ng vafot etgan deb topilgan shaxs tirik ekanligi aniqlanadi va u 

---

o‘z huquqlarini talab qildi. Huquqshunoslar ushbu holatni huquqdagi fiksiya ekanligini, uning qator o‘ziga 
xos xususiyatlari mavjudligini e’tirof etishadi.