VI
Ko‘ngilsizlik
Non so piú cosa son
Cosa faccio.
Mozart (Figaro)
5
Odatda birov qarab tursa cho‘chiydigan de Renal xonim hozir
o‘ziga xos nazokat bilan yengil odimlaganicha oynavand eshik orqali
mehmonxonadan boqqa chiqa turib, darvozaxona oldida rangi oqar-
gan, yig‘layverib ko‘zlari qizargan yoshgina dehqon yigitchani ko‘rib
qoldi. Yigitcha egniga top-toza oq ko‘ylak kiyib, binafsharang satindan
tikilgan kamzulchasini qo‘ltig‘iga qisib olgandi.
Yigitchaning chehrasi shu qadar oppoq, ko‘zlari shu qadar mu-
loyim ediki, biroz xayolparastlikka moyil bo‘lgan De Renal xonim
avvaliga bu erkakcha kiyinib olgan qiz emasmikin, degan xayolga
ham bordi. Axir u biror iltimos bilan janob merning huzuriga kelgan
bo‘lishi mumkin-ku. Chamasi, qo‘ng‘iroqni bosishga yuragi dov ber-
may eshik oldida turgan bu boyaqish qizga xonimning rahmi kelib
ketdi. De Renal xonim tarbiyachi haqidagi tashvishli fikrlarni bir zum
unutib, darvoza tomon yo‘l oldi. Kichik eshikka qarab turgan Jyulen
xonimning yaqinlashib kelganini sezmadi. U naq yonginasida ayol
kishining muloyim tovushini eshitib cho‘chib tushdi.
5
Shе’rlarni shoir Muhammad Ali tarjima qilgan.
Nе kеchmoqda, bilmayman, holim.
Nе yumushga urmoqdaman qo‘l...
Motsart. “Figaro”.
35
– Sizga nima kerak edi, bo‘tam?
Jyulen shartta u tomon o‘girildi-yu, xayrixohlik bilan qarab turgan
ko‘zlarga ko‘zi tushib, xijolatini ham unutib qo‘ydi: ayolning husnini
ko‘rib hayratga tushgan yigitcha dunyodagi barcha narsalarni, hatto
bu yerga nima maqsadda kelganini ham unutdi-qo‘ydi. De Renal xonim
savolini takrorladi.
– Bu uyga kelishimdan maqsad, bu yerda tarbiyachi bo‘lib ish-
lashim kerak ekan, xonim, – dedi u nihoyat ko‘zlarida yosh milti-
rayotgani uchun anordek qizarib, ularni sezdirmay artib olishga
urinar ekan.
Hayratdan de Renal xonimning tili kalimaga kelmay qoldi: ular
bir-birlariga tikilishganicha bir zum turib qolishdi. Jyulen umri bino
bo‘lib bunday chiroyli kiyingan ayolni ko‘rmagan edi. Uni yanada
ajablantirgan narsa yuzi sutdek oppoq bu xonimning u bilan mulo-
yim gaplashgani bo‘ldi. De Renal xonim dehqon yigitchaning avvaliga
dokadek oqarib ko‘ringan, endi esa loladek qizarib ketgan yuzidan
dumalayotgan yirik-yirik yosh tomchilariga tikilib turardi. Keyin xonim
qo‘qqisdan xuddi qizaloqlarga o‘xshab qahqaha otib kula boshladi. U
o‘z ustidan xaxolab kular va xursandligidan o‘zini sira to‘xtata olmas
edi. Tarbiyachi deganlari shumi hali? U bo‘lsa o‘g‘illariga baqirib,
ularni xivich bilan savalaydigan isqirt popni tasavvur qilib yuribdi.
– Siz, taqsir, lotin tilini bilasizmi hali? – deb so‘radi u nihoyat.
O‘ziga «taqsir» deb murojaat qilinganidan Jyulen shu qadar
hayratga tushdiki, hatto bir zum kalovlanib ham qoldi.
– Shunday, xonim, – tortinibgina javob qildi u. De Renal xonim shu
qadar xursand ediki, hatto:
– Ishqilib, boyaqish bolalarimni qattiq koyimaysizmi? – deb
so‘rashga ham jur’at etdi.
– Men-a? – qayta so‘radi ajablangan Jyulen. – Nega koyirkanman
endi?
– Yo‘q, rostini ayting, taqsir, – deb qo‘shimcha qildi borgan sayin
qattiqroq hayajonlana boshlagan de Renal xonim, – ularga yaxshi
muomala qilishni menga va’da qila olasizmi?
Jyulen shunday yasangan xonimning o‘ziga mutlaqo jiddiy
ravishda «taqsir» deya murojaat qilishini sira ham kutmagan edi,
bolaligida u qanchalik orzu-xayollarga berilmasin, doim, to egnim-
ga ofitserlar kiyadigan bashang mundir kiymagunimcha, bironta
ham oliy zot xonim men bilan gaplashishni o‘ziga ravo ko‘rmasa
36
kerak, deb o‘ylardi. De Renal xonim esa Jyulenning mayin chehrasi,
katta-katta ohu ko‘zlari, chiroyli jingalak sochlarini ko‘rib mutlaqo
esankirab qolgandi. Yigitcha boya yo‘lda kela turib, tetiklanish uchun
boshini shahar favvorasi hovuzchasida yuvib olgani tufayli sochlari
yanada chiroyliroq bo‘lib ketgandi. Mana endi de Renal xonim bo-
lalarining qanday ahvolga solishi mumkinligidan cho‘chib, qo‘pol
maxluq sifatida tasavvur qilib yurgan dahshatli tarbiyachining qiz
boladek ma’sum yigitcha ekanini ko‘rdi-yu, xursandligidan boshi
osmonga yetdi. Tabiatan osoyishta, muloyim de Renal xonim uchun
qo‘rqib yurgan narsasining birdan aksini ko‘rishi katta bir voqea edi.
Nihoyat, u o‘ziga keldi-yu, boyadan beri o‘z uyining eshigi oldida
oddiygina ko‘ylak kiygan bu yigitcha bilan yonma-yon turganini
ko‘rib hayratga tushdi.
– Qani yuring, taqsir, – dedi u biroz xijolat tortib.
De Renal xonim umri bino bo‘lib shu qadar xursand bo‘lmagan
va bunday qattiq hayajonlanmagan edi. Axir u ozmuncha tashvish
chekdimi. Mana endi bo‘lsa evaziga ko‘z oldida ajoyib hodisa yuz berib
turibdi. Demak, uning ardoqlab o‘stirgan shirintoylari vaysaqi va isqirt
pop qo‘liga tushmas ekan-da. Ular dahlizga kirishgach, ayol ortidan
tortinibgina kelayotgan Jyulenga o‘girildi. Bunday hashamdor uyni
ko‘rib, hayratga tushgani yigitning yuzidan shundoq sezilib turardi.
Shu boisdan ham u de Renal xonimga yanada yoqimliroq ko‘rinib
ketdi. Ayol tarbiyachini doim qora kostyum kiygan holda tasavvur
qilib yurgani uchun ham ko‘ziga sira ishongisi kelmasdi.
– Nahotki shu gap rost bo‘lsa, taqsir? – deb takror so‘radi de Renal
xonim birdan, bu shunchaki anglashilmovchilig-u men bekorga qu-
vonayotgan bo‘lsam-a, degan fikrdan vahimaga tushib. – Siz chindan
ham lotin tilini bilasizmi?
Bu savol yigitning izzat-nafsiga tegdi-yu, chorak soatdan buyon
shirin xayollar og‘ushida turgan Jyulen birdan hushyor tortdi.
– Shunday, xonim, – deb javob qildi u iloji boricha sovuqroq
ohangda gapirishga harakat qilib. – Lotin tilini janob kyuredan kam
bilmayman, ba’zan mehribonligi tutib ketganda esa u, hatto, bu tilni
mendan ham yaxshiroq bilasan, deydi.
Shu tobda ikki qadam narida turgan Jyulen de Renal xonimga
juda badjahl ko‘rinib ketdi. U yigitning yoniga keldi-da, ohista dedi:
– Hatto darslarini yaxshi tayyorlashmagan taqdirda ham bola
bechoralarni birinchi kunlari savalamang, xo‘pmi?
37
Bu go‘zal xonimning so‘zlaridagi o‘tinch ohangi Jyulenga shunday
ta’sir qildiki, lotinshunos sifatida obro‘sini saqlash haqidagi fikri bir
zumda g‘oyib bo‘ldi. De Renal xonim juda yaqin turganidan yigitning
dimog‘iga ayol egnidagi yozlik ko‘ylakning xushbo‘y hidi urildi, bu hol
boyaqish dehqon uchun shu qadar favqulodda bir narsa ediki, Jyulen
sholg‘omdek qizarib ketdi va eshitilar-eshitilmas g‘o‘ldirab dedi:
– Qo‘rqmang, xonim, siz nima desangiz, hammasini bajo keltira-
man.
Xuddi shu payt, bolalar haqidagi tashvishdan butunlay forig‘
bo‘lgandan keyingina, de Renal xonim hayrat ila Jyulenning g‘oyat
chiroyli yigit ekanligini sezib qoldi. Uning qiz bolanikidek latif chehra-
si, xijolat chekib turishi tabiatan tortinchoq bo‘lgan bu ayolga kulgili
tuyulmadi, aksincha, erkaklar uchun husn mezoni hisoblangan salobat
uni cho‘chitgan bo‘lardi xolos.
– Necha yoshga kirdingiz, taqsir? – deb so‘radi u Jyulendan.
– Yaqinda o‘n to‘qqizga to‘laman.
– Katta o‘g‘lim o‘n bir yoshda, – davom etdi de Renal xonim endi
butunlay ko‘ngli joyiga tushib. – U sizga deyarli o‘rtoq bo‘ladi, yaxshi
gapirsangiz bas, doim aytganingizni qiladi. Yaqinda otasi uni bir tar-
saki urgan edi, bola boyaqish bir hafta kasal bo‘lib yotdi, otasi qattiq
urmagan edi ham o‘zi.
«Men-chi? – deb xayolidan o‘tkazdi Jyulen. – Qanday katta farqimiz
bor-a. Kuni kecha otam meni do‘pposlagan edi. Boyvachchalar xo‘p
baxtli odam-da».
Yosh tarbiyachining dilidan nelar kechayotganini payqashga urina
boshlagan de Renal xonim uning yuzidagi ma’yuslik alomatini o‘zicha
jur’atsizlikka yo‘ydi-yu, yigitga dalda bermoqchi bo‘ldi.
– Ismingiz nima, taqsir? – deb so‘radi u o‘ziga rom qiluvchi
xushmuomalalik bilan. Jyulen o‘zi ham anglamagan holda ayolning
jozibasiga maftun bo‘lib qoldi.
– Ismim Jyulen Sorel, xonim, umrimda birinchi bor begona uyga
qadam bosayotganim uchun ham o‘zimni yo‘qotib qo‘ydim; sizning
homiyligingizga muhtojman. Yana bir iltimos, birinchi pallada ko‘pgi-
na ishlarda uquvsizlik qilishim mumkin, shuni kechirsangiz. Nochorlik
boisidan maktabda o‘qigan emasman, Faxriy Legion ordenining ka-
valeri va polk tabibi bo‘lmish qarindoshimiz hamda muhtaram kyure,
janob Shelandan bo‘lak bironta odam bilan durustroq gaplashgan
emasman. Janob Shelan sizga men haqimda bor gapni aytib beri-
38
shi mumkin. Akalarim nuqul meni do‘pposlashardi, agar ular men
to‘g‘rimda biror nojo‘ya gap aytishsa, sira ishonmang, ba’zi ishlarda
yanglishsam, meni kechiring, dilimda g‘araz degan narsa bo‘lishi
mumkin emas.
Jyulen bunchalik uzundan-uzoq gapirar ekan, asta-sekin xi-
jolatdan qutulib, o‘zini bosib oldi; u de Renal xonimning yuzidan
ko‘z uzmay tikilib turardi. Tabiatning o‘zi in’om etgan chinakam
jozibaning kuchi, ayniqsa bu fazilat sohibining o‘zi buni sezma-
sa, ana shunday ta’sirli bo‘ladi. Ayollar husni bobida o‘zini juda
bilimdon hisoblab yuradigan Jyulen shu damda, bu ayolning yoshi
yigirmadan oshmagan, deb ont ichishga tayyor edi. Birdan uning
miyasiga, xonimning qo‘lini o‘pishim kerak, degan fikr keldi. Shu
zahotiyoq bu fikrdan Jyulenning o‘zi ham qo‘rqib ketdi-yu, biroq
keyingi lahzada: «Menga foydasi tegadigan bu ishni qilmasam, g‘irt
qo‘rqoqlik qilgan bo‘laman. Boz ustiga, shundan so‘ng bu go‘zal
xonim hozirgina arraxonani tark etgan bir bechora ishchi yigitga
nisbatan takabburlik qilmaydigan bo‘lib, biroz popugi pasayadi»,
deb o‘ziga o‘zi dalda berdi. Ehtimol, Jyulen yarim yildan buyon yak-
shanba kunlari qizlardan: «Chiroyli yigitcha ekan», degan gapni ko‘p
eshitganini eslagani uchun ham shunday botir bo‘lib ketgandir. Yigit
shu yo‘sinda ikkilanib turar ekan, de Renal xonim birinchi pallada
bolalarga qanday munosabatda bo‘lish lozimligini qisqacha tush-
untira boshladi. O‘zini tiyishga zo‘r berib uringanidan rangi battar
oqarib ketgan Jyulen qandaydir g‘ayritabiiy ohangda dedi:
– Xonim, men bolalaringizni sirayam urmayman, Parvardigorni
shafe keltirib qasamyod qilishim mumkin, – u shunday deb de Renal
xonimning qo‘lidan tutishga jur’at etdi-da, uni labiga bosdi. Ayol
yigitning bu qilmishidan avvaliga hayratga tushdi, keyin biroz o‘ylab
ko‘rgach, jahli chiqdi. Kun juda issiq edi, shu boisdan uning harir shol
ro‘mol bilangina yopilgan qo‘lini Jyulen labiga bosganida yelkasiga
qadar ochilib ketdi. Oradan lahza o‘tmay de Renal xonim darhol
g‘azablanmagandan ichida o‘zini o‘zi koyiy boshladi.
Janob de Renal dahlizdagi g‘ovur-g‘uvur gaplarni eshitib, kabi-
netidan chiqib keldi-da, odatda meriyada nikoh marosimini o‘tka-
zayotgan paytdagidek, ulug‘vor hamda otalarcha bir ohangda Jyulenga
qarata dedi:
– Bolalar bilan uchrashmasingizdan avval siz bilan gaplashib
olishim zarur.
39
U Jyulenni xonaga boshlab kirdi-da, chiqib ketmoqchi bo‘lgan
xotinini to‘xtatib, eshikni yopdi va savlat bilan kresloga o‘tirdi:
– Janobi kyure menga sizning boadab yigit ekaningizni aytgan
edi. Bu yerda hurmatingiz joyida bo‘ladi, agar ishingizdan mamnun
bo‘lsam, kelajakda durustroq mansabga erishishingizga yordam
beraman. Bundan buyon qarindosh-urug‘laringiz bilan ham, yor-u
birodarlaringiz bilan ham uchrashmaganingiz ma’qul, negaki ularning
qiliqlari-yu, xatti-harakatlari mening bolalarimga to‘g‘ri kelmaydi.
Mana sizga birinchi oy uchun o‘ttiz olti frank, lekin bu puldan ota-
ngizga sariq chaqa ham bermaslikka so‘z berasiz.
Janob de Renal bu ishda pand berib ketgani uchun cholni sira
kechira olmasdi.
– Endi esa, taqsir, ha, aytganday, men hammaga sizni «taqsir» deb
atashni buyurdim, baobro‘ kishilar uyida istiqomat qilishning afzal
tomonlarini hali o‘zingiz ko‘rasiz, – endi esa, taqsir, bolalar sizni bu
kalta kamzulda ko‘rmaganlari ma’qul. Xizmatkorlardan birontasi bu
kishini ko‘rdimi? – so‘radi u xotiniga murojaat qilib.
– Yo‘q, ko‘rishmadi, azizim, – deb javob qildi chuqur xayolga
cho‘mib o‘tirganday de Renal xonim.
– Unday bo‘lsa judayam yaxshi. Manavini kiyib oling, – dedi janob
mer ajablanib qarab turgan yigitga o‘z syurtugini uzatar ekan. – Hozir
siz bilan movutfurush janob Dyuranning oldiga boramiz.
Oradan bir yarim soatcha vaqt o‘tgach, boshdan-oyoq qora
kiyim kiygan yangi tarbiyachi bilan uyga qaytar ekan, janob de
Renal xotinining hamon o‘sha joyda o‘tirganini ko‘rdi. Xonim Jyu-
lenni ko‘rgach, ko‘ngli biroz joyiga tushdi, tarbiyachi ko‘z o‘ngida
bo‘lganidan ayol undan ortiq cho‘chimadi. Jyulen esa endi uy
bekasini o‘ylamay qo‘ygandi; hayotga va kishilarga nisbatan bo‘lgan
ishonchsizligiga qaramay, shu tobda uning qalbi xuddi yosh bolani-
kidek edi: nazarida, uch soat burun cherkovda qo‘rquvdan qaltirab
o‘tirganidan buyon oradan yillar o‘tib ketgandek tuyuldi. Birdan u
de Renal xonimning qovoq uyib o‘tirganini ko‘rdi-yu, qo‘lini o‘pishga
jur’at etgani uchun ayolning jahli chiqqanini payqadi. Biroq mutlaqo
kiyib o‘rganmagan yangi kostyum tufayli endigina qalbida ko‘tarilib
kelayotgan faxrlanish tuyg‘usidan o‘zini yo‘qotayozgan va, shu bilan
birga, dilidagi quvonchni yashirishga urinayozgan Jyulenning barcha
xatti-harakatlari qandaydir jo‘shqin tus olgan edi. De Renal xonim
uni hayrat bilan kuzatib turardi.
40
– Siporoq bo‘ling, taqsir, – dedi yigitga qarab janob de Renal, –
agar o‘g‘illarim va xizmatkorlar oldida obro‘ qozonmoqchi bo‘lsangiz,
o‘zingizni vazminroq tuting.
– Afandim, – dedi javoban Jyulen, – bu yangi kiyimimda o‘zimni
noqulay his etyapman. Kambag‘al dehqon bo‘lganim tufayli umrim
bino bo‘lib kalta kamzulchadan bo‘lak kiyim kiymagan edim. Ijozat
etsangiz, biroz yolg‘iz qolmoq uchun o‘z xonamga borsam.
– Xo‘sh, qalay, topgan tarbiyachimiz haqida nima deysan? – deb
so‘radi xotinidan janob de Renal.
Dilida o‘zi ham anglab yetmagan qandaydir istak tug‘ilgan de
Renal xonim eridan haqiqatni yashirdi.
– Bu qishloqi yigitcha menga uncha yoqmadi. Sizning iltifotlari-
ngizdan surbetlashib ketmasa, deb qo‘rqaman – u holda bir oy o‘tar-
o‘tmas uning javobini berib yuborishingizga to‘g‘ri keladi.
– Nimayam derdim, javobini bersak-beraveramiz-da. To‘g‘ri, yuz
frankka yaqin chiqim bo‘ladi, lekin bu orada verrerliklarning ko‘zi
janob de Renal bolalarining tarbiyachisi borligiga ko‘nikib qoladi. Agar
u ishchilar kiyadigan kamzulchasida yursa, bunga erishib bo‘lmaydi.
Uni haydagan taqdirimizda esa, turgan gap, movutfurushdan hozir
olib kelgan anovi ikki kiyimlik mato o‘zimda qoladi. Unga faqat usta-
xonadan kiyib kelgan anovi kiyimlarni berib yuboraman.
Jyulen o‘z xonasida bir soatga yaqin yolg‘iz o‘tirdi, biroq de Renal
xonim bu vaqtning qanday o‘tib ketganini ham sezmay qoldi, bolalarga
endi ularning tarbiyachilari bor ekanligini aytishgan edi, ular onala-
rini savolga ko‘mib tashlashdi. Nihoyat, Jyulen xonasidan chiqib keldi.
Endi u mutlaqo boshqa odam bo‘lib, o‘zini sipo tutyapti, deyish kifoya
qilmasdi, yo‘q, bu sipolikning timsoli edi. Uni bolalarga tanishtirish-
gan edi, Jyulen ularga qarata vazminlik bilan shunday bir ohangda
so‘zladiki, hatto janob de Renalning o‘zi ham yoqasini ushlab qoldi.
– Mening bu yerga kelishimdan maqsad, janoblar, – dedi u bo-
lalarga o‘z nutqining oxirida, – sizlarga lotin tilini o‘rgatishdir. Darsda
javob berish qanday bo‘lishi o‘zingizga ma’lum. Mana bu muqaddas
kitobga bir nazar tashlang, – shunday deb u bolalarga qora muqovali
kichkinagina kitobchani ko‘rsatdi. – Injil deb atalmish ushbu kitobda
Iso alayhissalomning hayoti bayon etilgan. Men darsingizni muttasil
ana shu kitob bo‘yicha so‘rayman. Endi esa mendan dars so‘rashingiz
mumkin. Marhamat, kitobni oling.
Bolalarning kattasi Adolf kitobni qo‘liga oldi.
41
– Biror sahifani oching-da, – deb davom etdi Jyulen, – istagan
oyatingizning birinchi so‘zini ayting.
Men esa hayotda barchamizga ibrat bo‘lishi lozim bo‘lgan bu
muqaddas kitobni, to o‘zingiz to‘xtatmaguningizcha, yoddan o‘qiy-
veraman.
Adolf kitobni ochib, bir so‘zni o‘qigan edi, Jyulen xuddi ona tili-
da so‘zlayotgandek, sira tutilmay butun sahifani yoddan aytib bera
boshladi. Janob de Renal xotiniga gerdayib qarab qo‘ydi. Otasi bilan
onasining ajablanishayotganini ko‘rgan bolalar Jyulenga baqrayib
qarab turishardi. Mehmonxona eshigida xizmatkor paydo bo‘ldi;
Jyulen lotin tilida gapiraverdi. Xizmatkor avvaliga taqqa to‘xtab
qoldi-da, so‘ng xiyol o‘tmay g‘oyib bo‘ldi. Keyin eshik yoniga oqsoch
ayol bilan oshpaz qiz keldi, Adolf shungacha kitobning sakkiz joyini
ochib ulgurgan, Jyulen esa, o‘sha-o‘sha sira tutilmay Injilni yoddan
o‘qiyotgan edi.
– Yo Parvardigor! Shunaqayam barno yigit bo‘ladimi, o‘zi yosh-
gina-yu, darrov ruhoniy bo‘lib olibdi-ya, – dedi beixtiyor tabiatan
yumshoqko‘ngil va o‘ta xudojo‘y oshpaz qiz.
Jyulenning lotin tilini bunday yaxshi bilishi janob de Renalning
izzat-nafsiga tegdi: u yangi tarbiyachini imtihon qilishni xayoliga ham
keltirmagan bo‘lsa-da, biror lotincha iborani eslashga urina boshladi;
nihoyat, u Goratsiyning bitta she’rini esladi. Biroq Jyulen lotin tilida
Injildan bo‘lak hech nimani bilmasdi. Shu boisdan u qovog‘ini uyib
dedi:
– Men o‘zimni ruhoniylikka tayyorlayapman. Ruhoniylik unvoni
esa bunday shakkok shoir asarlarini o‘qishni man etadi.
Janob de Renal go‘yo Goratsiyniki bo‘lmish yana bir qator she’rlar-
ni o‘qidi-da, o‘g‘illariga Goratsiyning kim ekanligini tushuntira boshla-
di. Biroq bolalar Jyulenga qoyil qolganlaridan angrayishib, otalarining
gapiga mutlaqo e’tibor bermadilar. Ular Jyulendan ko‘z uzishmasdi.
Xizmatkorlar hamon eshik oldida angrayib turishardi. Jyulen sinovni
davom ettirishga qaror qildi.
– Xo‘sh, endi Stanislav-Ksavye ham menga Injilning biror oyatini
taklif qilsin.
Bolalarning eng kichigi Stanislav g‘ururlanganidan chehrasi
yorishib, oyatning birinchi so‘zini hijjalab o‘qigan edi, Jyulen butun
sahifani yoddan aytib bera boshladi. Go‘yo janob de Renal o‘z tanta-
nasidan huzur qilsin uchun ataylab qilgandek, Jyulen surani yoddan
42
o‘qib turgan paytda mehmonxonaga ajoyib normand yo‘rg‘alarining
egasi janob Valeno bilan viloyat prefektining yordamchisi janob Shar-
ko de Mojiron kirib kelishdi. Shu voqeadan so‘ng Jyulenga hamma
«taqsir» deb murojaat qiladigan bo‘ldi, hatto xizmatkorlar ham uning
bu unvonini tan olishdi.
Kechqurun butun Verrer bu mo‘jizani ko‘rmoq uchun merning
uyiga yopirilib keldi. Jyulen barcha savollarga qovog‘ini solib, sipolik
bilan javob qilar, natijada, suhbatdoshlari unga bachkana savollar
berishga botinishmas edi. Shaharda uning shuhrati shu qadar tez
taraldiki, oradan bir necha kun o‘tar-o‘tmas, birontasi o‘ziga og‘dirib
ketmasaydi, deb cho‘chib qolgan janob de Renal yigitga ikki yil ishlash
xususidagi shartnomaga imzo chekishni taklif qildi.
– Yo‘q, afandim, – deb sovuqqina javob qildi Jyulen, – agar meni
haydasangiz, men ketishga majbur bo‘laman, sizning zimmangizga
hech qanday majburiyat yuklamay faqat mening qo‘l-oyog‘imni
bog‘lab beradigan bunday shartnoma adolat yuzasidan bo‘lmaydi.
Men unga imzo chekmayman.
Jyulen obro‘ saqlab, o‘zini shu qadar sipo tutdiki, uning bu uyga
kelganidan buyon bir oy o‘tmasdanoq hatto janob de Renalning o‘zi
ham uni hurmat qila boshladi. Keksa kyure endi janob de Renal
hamda Valeno janoblari bilan aloqani butunlay uzib yuborgani tu-
fayli Jyulenning Napoleonga bo‘lgan ixlosi haqida hech kim ularga
yetkaza olmasdi: uning o‘zi esa Bonapart to‘g‘risida faqat dahshat
bilan gapirardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |