Qilishning lingvostilistik muammolari

Ish tuzilmasining tavsifi. 
Dissertatsiya ishi kirish, ishning mohiyatini aks 
ettiruvchi uch asosiy bob, umumiy xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar 
ro’yxatidan iborat. 
Ishning kirish qismida tadqiqotga umumiy tavsif berilib, mavzuning 
dolzarbligi, o’rganilish darajasi, maqsad va vazifalari, metodologik asoslari, 
ilmiy yangiligi, nazariy va amaliy ahamiyati aniqlangan.
Ishning birinchi bobi “O’zbek adabiyoti namunalarining nemis va o’zbek 
tarjimashunos olimlari tomonidan o’rganilishi”, deb nomlanib, ikki paragrafni 
o’z ichiga oladi. Bu bobda Germaniyada o’zbekshunos va O’zbekistonda 
olmonshunos hamda, tarjimashunos olimlarining o’zbek adabiyoti namunalari, 
ayniqsa xalq og’zaki ijodiga oid ilmiy izlanishlari va faoliyati o’rganilib 
chiqildi.
Ishning ikkinchi bobi “Rivoyatlar tarjimasida o’ziga xos stilistik 
jihatlarning berilishi”, deb nomlanib, ikki paragrafni qamrab olgan. Bu bobda 
lingvostilistika, adabiyotshunoslik stilistikasi va stilistik tahlil sathlariga alohida 
to’xtalib o’tilgan, jumladan o’zbek xalq rivoyatlarini nemis tiliga tarjima 
qilishning 
lingvostilistik 
muammolari 
nazariy 
jihatdan 
o’rganildi. 
Dissertatsiyaning uchinchi bobi “ Rivoyatlar tarjimasida lingvostilistik tahlillar 
O. Ostonov tarjimalari misolida)”, deb ataladi. Bu bobda o’zbek xalq 
rivoyatlarining nemis tiliga bevosita tarjimalari tahlil qilindi.
 
 

---

8 
I BOB. O’zbek adabiyoti namunalarining nemis va o’zbek tarjimashunos 
olimlari tomonidan o’rganilishi 
1.1.
 
Germaniyada o’zbekshunos olimlar 
Tarjima yo’li bilan milliy madaniyatlar bir-birini boyitadilar. Hozirgi 
kunda tarjima san’ati barcha milliy madaniyatlarni bog’lovchi vosita sifatida 
o’zining sharafli burchini bajarmoqda. Uning yordamida turli til, millat va elat 
vakillari boshqa xalqlarning tarixi, madaniyati, adabiyoti bilan yaqindan 
tanishish imkoniyatiga ega bo’lmoqdalar.
Ushbu ilmiy tadqiqot ishimiz o’zbek xalq og’zaki ijodi namunlarini nemis 
tiliga tarjima qilishning lingvostilistik masalalarini yoritishga qaratilgan. 
Shuningdek, o’zbek adabiyoti namunalarining nemis va o’zbek tarjimashunos 
olimlari tomonidan o’rganilish tarixiga to’xtalmoqchimiz. 
Bugungi kungacha xorijiy adabiyotlar namunalaridan o’zbek tiliga tarjima 
qilish borasida juda ko’plab ishlar amalga oshirilgan va oshirilmoqda. Ammo, 
tarjima sohasining eng nozik, shu bilan birga, dolzarb masalalaridan biri bo’lgan 
o’zbek adabiyoti durdonalarini chet tillarga o’girish masalasida bunday deb 
bo’lmaydi. O’zbek adabiyoti namunalarini, ayniqsa rivoyatlirni xorijiy tillarga 
aynan, nemis tiliga o’girish jarayoni birmuncha sustligi namoyon bo’lmoqda. 
Shu bilan birga, amalga oshirilgan ayrim tarjimalar ustida esa tadqiqot ishlari 
olib borilmagan. Balki buning sababi chet tillarni o’qitishda (o’rganishda) asosiy 
e’tibor chet tilidan o’zbek tiliga o’girishga qaratilib, masalaning ikkinchi 
tomoni, balki yanada muhimroq tomoni, o’zbek tilidan chet tillarga (nemis 
tiliga) o’girishga jiddiy e’tibor qaratilmayotganligidir. To’g’ri bu borada ham 
xozirgacha ba’zi ishlar amalga oshirilgan va amalga oshirilib kelinmoqda.
O’zbek xalq og’zaki ijodi butun dunyo ahlining e’tiborini jalb etib kelgan 
va o’zbek folklorining nemis tilida qayta yaratilishida X.Vamberi,
G. Yungbauer, I. Lannerova, I. Sirtautas, M. Shpadu, V. Flaysher, G. Keller,
I. Baldauf, Z. Klaynmihel, K. Rayxl kabi olimlar katta hissa qo’shganlar. Ular 
o’zbek xalq og’zaki ijodi merosining qo’lyozma va bosma nusxalarini to’plab, 
ularni tarjima va tadqiq qilishgan. Germaniyada 1583 yili Yohan Vetsel Alisher 

---

9 
Navoiyning, “Shoh Sarandibning uch navqiron o’g’lonlarining qanday qilib 
ziyoratga borg’oni” nomli asarini italyan tilidan (janob Xristofor Armaniy 
forsiydan italyan tiliga o’girgan “Peregrinaggio ditre giovani figliuolidel Redi 
Serendippo per opera di M.Christoforo Armeno della Persiana nell' Italiana 
lingua traportato”) nemis tiliga tarjimasini amalga oshirgan. Ushbu tarjima 
turkiy adabiyotdan nemis tiliga qilingan ilk tarjimalardan biri hisoblanadi.Bu 
asar ikki qismdan tashkil topgan. Birinchi qismda Sarandib shohi qanday qilib 
o’zining uch o’g’lonini oqil va dono qilib tarbiyalagani hikoya qilinadi. Bolalar 
voyaga etgach, shoh ularni hayot tajribasidan o’tkazish maqsadida sayohatga 
yuboradi. Ko’p sarguzashtlardan so’ng, ular Bahrom Go’rning ko’liga 
tushadilar. Kitobning ikkinchi qismi Bahrom Go’r va Dilorom haqida hikoya 
qiladi. 
Demak, o’zbek-nemis adabiy aloqalari XVI asrdayoq boshlangan. XIX 
asrning boshlaridan esa yanada rivoj topdi va takomillashib boradi. Bu davrda 
o’zbek 
adabiyoti 
namunalari 
– 
tarixiy 
yodgorliklar 
“O’g’iznoma”, 
“Muhabbatnoma”, “Shajarai turk”, “Boburnoma” kabi yirik asarlar nemis tiliga 
o’girila boshlandi. Shu o’rinda biz yuqorida nomlari tilga olingan olimlarning 
ayrimlari to’g’risida batafsil to’xtalmoqchimiz.