Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

O`zbek tilini o`qitish orqali o`quvchilar tafakkurining o`sishiga 
erishish prinsipi
. Ona tili darslari o`quvchilarning mantiqiy tafakkurini 
o`stirishda yaxshi imkoniyatlarga ega. Tafakkur voqelikning ongli aks etish 
jarayoni, inson aqliy faoliyatining yuksak shaklidir. Tafakkur orqali fikr
vujudga keladi. Fikrlash faoliyati esa nutq holatida namoyon bo`ladi. Demak, 
o`quvchi o`z tafakkurini rivojlantirmay turib, ogzaki va yozma nutqni egallay 
olmaydi. Tafakkur kuzatish, taqqoslash, tahlil qilish, umumlashtirish, guruhlash 
kabilarda namoyon bo`ladi. 
Tafakkur mustaqil aqliy faoliyat mahsulidir. O`quvchi til hodisalari 
yuzasidan mustaqil aqliy faoliyat ko`rsatmas ekan, unda mantiqiy tafakkurning 
rivojlanishi haqida gap bo`lishi mumkin emas. Ijodiy izlanish va ijodiy fikrlash 
o`quvchida ijodiy tafakkurni yuzaga keltiradi. Ijodiy tafakkur esa o`quvchilarda 
noma’lum bo`lgan til hodisalarning mohiyatini bilib olishga yordamlashadi: 

---

41 
egallangan bilimlarning puxtaligini ta’minlaydi: o`quv materialiga bo`lgan 
qiziqishni kuchaytiradi.
O`quvchilar tafakkurini rivojlantirishda ularga beriladigan savol va 
topshiriqlarning ahamiyati benihoya katta. O`qituvchi savol va topshiriqlarni 
darslikdan olishi yoki uni o`zi tuzishi mumkin. Taffakkurni rivojlantirish aqliy 
faoliyat usullari (kuzatish, qiyoslash, guruhlash, umumlashtirish kabi)ni to`gri 
ishga solish bilan chambarchas bog`langan.
Ona tili kursi bilimlari orasidagi bog`lanish va boshqa fanlar bilan 
o`zaro aloqani ta’minlash prinsipi. 
Ona tili o`qitish samaradorligini 
oshirishning muhim omillaridan biri mavzulararo, bo`limlararo, sinflararo, 
fanlararo bog`lanishdir. Ona tili o`qituvchisi mavzular va bo`limlarning 
bog`lanishi, aloqasini aniq belgilashi va o`qitish jarayonida unga amal qilishi 
lozim. V sinfda “Leksika” bo`limi o`rganilar ekan, u so`z yasalishi va 
grammatika bilan, fonetika, so`z yasalishi va morfologiya bilan uzviy 
bog`lanadi. So`z yasalishi esa leksika bilan ham, morfologiya bilan ham 
chambarchas bog`langan. Chunki, so`z yasash natijasida yangi leksik ma’noli 
so`zlar hosil bo`ladi, yangi yasalgan har bir so`z ma’lum so`z turkumi sifatida 
shakllanadi. Maktab ona tili kursining turli bo`limlari orasidagi o`zaro 
bog`lanishga amal qilish o`qituvchiga o`tilganlarni samarali, mukammal 
takrorlash va mustahkamlash imkonini beradi. Chunonchi, o`quvchi mustaqil 
so`zlarni o`rganar ekan, bunday so`zlarning sintaktik vazifalarini, sintaksisni 
o`rganishda esa so`z turkumlari haqidagi ma’lumotlarni takrorlash imkoniyatiga 
ega bo`ladi. Ona tili fani ichidagi boglanish ikki xil ko`rinishga ega: