Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Ona tili darslarida bilimlarni muammoli yo`l bilan bayon qilish usuli
. 
Ma’lumki, izlanishga asoslangan har qanday faoliyat sermahsul faoliyatdir. 
O`quvchi til hodisalarini tayyor holda o`zlashtirmay, uni izlasa, aktiv ijodiy 
faoliyat ko`rsatsa, o`zlashtirish jarayoni ancha samarali bo`ladi. Muammoli 
ta’lim ana shunday izlanish va ijodiy faoliyat ko`rsatish uchun yaxshi imkoniyat 
yaratdi. Bu usul shaxs va uning ijtimoiy faolligini har tomonlama rivojlantirish 
vositasi sifatida xizmat qiladi. 
Ona tili darslarida o`quvchilarning mustaqil bilim olishini quyidagi 
usullarga ajratish mumkin: 
1) qayta xotiralashga asoslangan usullar; 
2) qisman izlanuvchanlik usullari; 
3) izlanishga asoslangan usullar. 
Bu usullarning har biri ona tili mashg`ulotlarida o`quvchilarni faollashtirishga 
turlicha ta’sir ko`rsatadi. 
Qayta xotiralashga asoslangan usullar
. Mazkur usul o`quvchi oldida 
muayyan bir qiyinchilik yaratmaydi va u tayyor o`quv materiali bilan ish 
ko`radi. O`rganilgan til hodisalarini xotirada tiklash, topshiriqni to`laligicha 
muayyan andaza yoki namunaga qarab bajarish kabi topshiriqlar shunday 
topshiriqlar sirasiga kiradi. 
Ona tili mashg`ulotlarida bajariladigan bir qator turlari, jumladan, 
ko`chirib yozish, izohli yozuv, saylanma diktant, muayyan andazaga qarab 
bajariladigan fonetik, leksik, morfologik, sintaktik tahlillar, berilgan she’riy 
matn mazmunini nasriy yo`l bilan bayon qilish kabi topshiriqlar o`quvchilardan 
bilimlarni xotirada tiklashni talab etadi. 
Qisman izlanuvchanlik usuli.
Qisman izlanuvchanlik usuli tarkibida 
qayta xotiralash asosiy o`rinni egallaydi. Chunki o`quvchi ona tilidan egallangan 
bilimlarga tayanmay turib, uni yangi sharoitda qo`llay olmaydi. 
Ona tili mashg`ulotlarida bajariladigan qator musraqil ish turlari: 
a) nuqtalar o`rniga zarur harflar, kelishik qo`shimchalari, so`zlarni topib 
qo`yish; 

---

54 
b) ma’lum bir so`zni uning ma’nodoshi, uyadoshi, qarama-qarshi ma’noli 
so`z bilan almashtirish; 
c) berilgan gaplar yoki matnning mazmunini saqlagan holda shaklini 
o`zgartirish; 
d) berilgan tayanch so`zlar yoki so`z birikmalaridan foydalanib, gaplar 
yoki matnlar tuzish o`quvchilardan qisman izlanishni talab etadi. Chunki bu 
topshiriqlarni bajarish jarayonida o`quvchi ma’lum darajada yordam oladi. 
Berilgan so`zlar, so`z birikmalari va gaplar o`quvchiga topshiriqni bajarishi 
uchun ko`maklashadi.