Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Ona tili o`qitishning xususiy prinsiplari.
Maktabda ona tili o`qitishning 
bu o`ziga xos prinsiplari umumdidaktik prinsiplar bilan uyg`unlashib, ona tili 
darslari samaradorligini ta’minlovchi asosiy talablar silsilasini vujudga keltiradi. 
O`qituvchi ona tilining umumdidaktik prinsiplari bilan bir qatorda, uning o`ziga 
xos prinsiplarini ham yaxshi bilishi va ta’lim jarayonida unga qat’iy amal qilishi 
lozim. 
Ona tili o`qitishda umumdidaktik prinsiplar bilan bir qatorda shu 
fanning tabiatidan kelib chiqadigan quyidagi o`ziga xos prinsiplar ham 
mavjud:
a) o`zbek tili fanini o`qitish orqali o`quvchilar tafakkurini o`sishiga 
erishish prinsipi; b) “til-me’yor-nutq mutanosibligi” prinsipi; v) o`zbek tilini 
o`qitishda mavzulararo, bo`limlararo va fanlararo bog`lanishga qat’iy amal 
qilish prinsipi; g) o`quvchilarni til hodisalarini ajratishga o`rgatish prinsipi; d) 
o`zbek tilini o`qitish orqali o`quvchilarning nutq malakalarini mustahkamlash va 
til sezgirligini oshirish prinsipi; e) ona tili o`qitishda mahalliy sheva sharoiti va 
ta’sirini nazarda tutish prinsipi. 
Ilmiy-usulik adabiyotlarda ona tili o`qitishning o`ziga xos prinsiplari 
xususida turli xil fikrlar, qarashlar mavjud. Ayniqsa, bu turli-tumanlik 
prinsiplarining nomlanishida, tushunchalarni izohlashda ko`proq namoyon 
bo`ladi. Ona tili o`qitishning o`ziga xos prinsiplari shu tilning o`z tabiatidan 
kelib chiqadi. Modomiki shunday ekan, tildan o`rganiladigan bilimlarning 
manbai ham o`zbek tilshunosligi fani sanaladi. Chunki tildan beriladigan 
bilimlarning nazariy asoslari, ularning o`ziga xos xususiyatlari tilshunoslik 
fanida o`z ifodasini topgan. Ammo tilshunoslik fani “Tilni qanday o`qitish 
kerak?”, “Tildan o`zlashtiriladigan bilimlarning hajmi va mundarijasi qanday 
bo`ladi?” degan savollarga javob topa olmaydi. Zero, bular tilshunoslik fanining 
vazifasi sanalmaydi. Chunki tilni o`qitish muammolari bilan metodika 
shug`ullanadi. Demak, tilni o`qitishning usulik prinsiplari, bir tomondan o`zbek 
tilining o`z xususiyatlaridan kelib chiqsa, ikkinchi tomondan tilni o`zlashtirish 
psixologiyasiga ko`ra belgilanadi.

---

39