Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

3.
 
O`quvchilarni mustaqil bilim olishda va bilimini nazorat qilishda 
qo`llash:
O`quvchilarni yangi informasion texnologiya vositalari yordamida mustaqil 
bilim olish, o`tilgan fan bo`yicha malaka va ko`nikmalarni shakllantiradi, 
mustahkamlaydi, nazorat qiladi. 
Biz ushbu dasturning afzalliklarini dostonlar matni asosida ko`rib chiqishga 
harakat qilamiz. Maktabda 8-sinf o`quvchilari uchun adabiyot darsida 
“Alpomish” dostoni o`tiladi. Ona tilida esa, “So`zlarning ma’noli qismlarga 
ajratish” mavzusi o`tiladi. O`quvchi ona tili darsida quyidagi topshiriqlar 
yordamida ham ona tili, ham adabiyot fanidan mavzuni o`zlashtirishi mumkin: 
1.
Quyidagi matnni diqqat bilan o`qing va matndagi so`zlarni 
morfemalarga ajrating. O`zak va qo`shimcha morfemalar ma’nosini 
tushuntiring. 
Barchin o`n ming uyli Qo`ng`irotning yigitidan o`n yigitni saylab oldi, 
otasining to`qson to`qay yilqisidan o`n otni saylab oldi, otlarni sovutib, tamom 
qildi. Shunda shunday arza yozdi Barchin: “Olti oychilik yo`lga keldim, 
qalmoqning eliga keldim, zo`r yovning qo`lida qoldim, olti oyga muhlat oldim, 
mendan umidi bo`lsa, Alpomish kelsin, bo`lmasa, javobini bersin”. Arzani o`n 
boybachchaga topshirdi, otlarni egarlab, choqlab, yaxshi bor, - deb duo qilib, bir 
so`z aytib turgan ekan:
Kechani munavvar qilar to`lgan oy, 
Savashli kun tortiladi parli yoy,
Bandam desin, raxm aylasin bir xudoy, 
Kashalda talashda qoldi Barchinoy. 
2.
Monitorda berilgan rasmga qarab, ijodiy insho yozing. 
3.
Nazariy bilimlarini mustahkamlash maqsadida quyidagicha topshiriq 
berish mumkin: 
a)
Berilgan gaplarni diqqat bilan o`qing. Matndagi so`zlarni morfemalarga 
ajrating. Shakl hosil qiluvchi va so`z yasovchi morfemalarni topib, ma’nosi va 
farqlarini tushuntiring.
v) Quyidagi gaplarda nuqtalar o`rniga zarur qo`shimchalarni qo`ying va 
ularni zarur sinonimik qo`shimchalar bilan almashtiring. 

---

161 
s) Matndagi so`zlarni morfemalarga ajrating va quyidagi jadvalni 
to`ldiring: 
O`zak 
So`z yasovchi 
qo`shimcha 
Shakl hosil 
qiluvchi 
qo`shimcha 
So`z o`zgartuvchi 
qo`shimcha 
O`zbak 
- 
-lar 
-ning 
d) Matndagi so`zlarni jadvalga joylashtiring: 
Qaysi so`z turkumini yasadi 
So`z yasovchi qo`shimcha 
Yasovchidan oldingi so`z 
turkumi 
Ot 
Sifat 
Fe’l 
Ravish 
Taqlid so`z 
Egar 
-la 
e) So`z yasovchi va shakl hosil qiluvchi qo`shimchalar doirasidagi omonim 
(antonim, sinonim) qo`shimchalarni toping. 
yo) Nazorat uchun test savollari beriladi: 
Qulon yurmas yerlardan, 
Bulon yurmas yerlardan, 
Bo`ri yurmas yerlardan 
Bo`zlab ketib boradi, 
Ushbu she’rda tilga olingan qahramon nomini va so`z o`zgartiruvchi, shakl 
yasovchi qo`shimchalar miqdorini toping. 
a) Hasanxon, 7 ta b) Barchin, 5 ta s) Alpomish, 3 ta
d) Ravshan, 6 ta ye) Qorajon, 12 ta 
4.