Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

H₂(г) + Cl₂(г) → 2HCl(г)

5-rasm. Elementlardan (A) ion va (B) kovalent bog‘lanishli birikmalar hosil bo‘lishida Oks/Qay. jarayoni.

Oksidlanish – elektron yo‘qotish jarayoni.

Qaytarilish – elektron qabul qilish jarayoni.

Oksidlanish (Mg ni elektron berishi): Mg → Mg²⁺ + 2e^-

Qaytarilish (O₂ ni elektron biriktirishi): 1/2O₂ + 2e^- → O^2-

Atom, ion yoki molekula yanada musbat zaryadlanganda (o‘z elektronini yo‘qotganda), biz uni oksidlandi deymiz. Moddadan elektron yo‘qotilish jarayoni oksidlanish deb yuritiladi. Va aynan oksidlanish terminining ishlatilishi, shu tipdagi dastlabki reaksiyalar kislorod ishtirokida borganligi bilan tavsiflanadi. Havoda ko‘pgina metallar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kislorod bilan ta’sirlashadi va tegishli metall oksidlarini hosil qiladi. Bu jarayonda metall o‘z tarkibidagi elektronnini kislorod atomiga ko‘chiradi. Bizga ma’lum bo‘lgan zanglash jarayoni ham, temir va kislorod o‘zaro suvli muhitda ta’sirlashib zangni hosil qiladi. Bu jarayonda temir oksidlanadi (tarkibidagi elektronini yo‘qotadi) va Fe3+ ionini hosil qiladi.

Temir va kislorod orasidagi reaksiya nisbatan juda sekin boradi, biroq boshqa ishqoriy va ishqoriy yer metallari hattoki havo kislorodi bilan ham shiddat bilan reaksiyaga kirishadi. 6-rasmdagi tasvirdan ko‘rinib turibdiki, yorqin rangli metall oksidlanib CаО pardasini hosil qilgan.

Bu jarayonda Cа oksidlanadi va Cа²⁺ ioniga aylanadi, neytral О₂ molekulasi esa О^2- ioniga o‘tadi. Qachonki, atom, ion yoki molekula yanada manfiyroq zaryadga ega bo‘lganida (elektron qabul qilganda), biz uni qaytarildi deymiz. Moddadan elektron qabul qilish jarayoni qaytarilish deb ataladi. Bir reagent o‘zidan elektron ajratgan vaqtda, boshqa bir reagent uni qabul qilishi lozim. Oksidlanish reaksiyasi kalsiy metali tarkibidagi elektronning kislorodga ko‘chishi bilan borib, CаО hosil bo‘lmoqda.

6-rasm. Kalsiy metalining kislorod yordamida oksidlanishi.