Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Oksidlanish darajasi – atom yoki elementning qancha elektron qabul qilganini yoki ajratib chiqarganini ko‘rsatuvchi kattalik.

Ion oksidlanish darajasini ifodalayotganimizda, ishorani doimo sondan oldin keltiriladi (+2 kabi), biroq ion zaryadini ifodalamoqchi bo‘lsak, ishora qiymatdan keyin yoziladi (2+).

1. 
   Oddiy moddlarning oksidlanish darajalari doimo nolga teng. Shu boisdan, vodorod (H₂) va fosfor (P₄) molekulalaridagi vodorod va fosfor atomlarining oksidlanish darajasi nolga teng deb qaraladi.
   
2. 
   Har qanday monoatom ion uchun oksidlanish darajasi, ioning zaryadiga teng. ya’ni, К⁺ ionining oksidlanish darajasi +1 ga, S­^2- ionining oksidlanish darajasi esa -2 ga teng deb hisoblanadi.
   

1. 
   Ion bog‘lanishli birikmalarda ishqoriy metallar (I A) doimo 1+ zaryadiga ega bo‘ladi va shuning uchun oksidlanish darajasi +1 ga, ishqoriy yer metallari (II A) 2+ zaryadiga ega bo‘ladi va shuning uchun oksidlanish darajasi +2 ga va shu tarzda III guruh elementlari o‘zining birikmalarida 3+ zaryadiga ega bo‘ladi va shuning uchun oksidlanish darajasi +3 ga teng bo‘ladi.
   
2. 
   Metalmaslar ba’zida musbat oksidlanish darajasiga ega bo‘lishiga qaramay, ko‘p birikmalarda manfiy oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
   

3. 
   Kislorod odatda ko‘pgina ion va molekulyar birikmalarda -2 oksidlanish darajasiga ega. Peroksidlar bundan mustasnodir, О₂^2- va bunday birikmalarda kislorod atomining oksidlanish darajasi -1 ga teng bo‘ladi.
   
4. 
   Vodorod atom ko‘pgina metlamaslar bilan +1 oksidlanish darajasiga ega bo‘lgan birikmalar hosil qiladi. Biroq uning metallar bilan hosil qilgan birikmalarida, gidridlarida vodorodning oksidlanish darajasi -1 ga tengdir.
   
5. 
   Har qanday birikmada ftor atomining oksidlanish darajasi -1 ga teng. Galogenlarning boshqa vakillari ham ko‘pgina binar birikmalarda -1 oksidlanish darajasiga ega, ammo ularning oksidlari va ftor bilan hosil qilgan intergalogenidlari musbat oksidlanish darajasiga ega.
   
6. 
   Neytral moddalarda barcha atomlarning oksidlanish darajalarining yig‘indisi nolga teng. Poliatom ionlarda barcha atomlarning oksidlanish darajalarning yig‘indisi shu ion zaryadining qiymatiga teng. Masalan, gidroksoniy ionida (Н₃⁺О) har bir vodorod atomining oksidlanish darajasi +1ga, kislorodning oksidlanish darajasi esa -2 ga teng bo‘ladi. Umumiy atomlar oksidlanish darajalarining yig‘indilari esa, 3*(-1)+ (-2)= +1, ionning zaryadi qiymatiga teng. Yuqoridagi qoidalar murakkab moddlar tarkibidagi atomlarning oksidlanish darajasini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.