Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Elementlarning oksidlanish darajasi o‘zgarishi bilan boradigan reaksiyalarga oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deyiladi.

Oksidlanish darajasi atomning molekuladagi shartli zaryadi bo‘lib, u molekula hosil qilishda atom nechta elektron bergani yoki olganini ko‘rsatadi. Oksidlanish darajasi umumlashgan elektron juftning elektomanfiyligi kattaroq element atomi tomon siljishi tufayli vujudga keladi. Elektron juftni o‘z tomoniga siljitgan element atomi manfiy oksidlanish darajasiga, o‘zining elektron juftini berayotgan element atomi esa musbat oksidlanish darajasiga ega bo‘ladi. Oksidlanish darajasi musbat, manfiy yoki nolga teng bo‘lishi mumkin. Ba’zan kasr oksidlanish darajasiga ega bo‘lgan elementlar ham uchraydi.

Oksidlanish-qaytarish reaksiyalarini aniqlashdan oldin, biz bir qoidani doimo yodda saqlashimiz darkor – o‘ziga elektron biriktirib olgan modda qaytariladi, o‘zidan elektron ajratib chiqargani esa oksidlangan deb qaraladi. Oksidlanish darajalarining asosida ham shu qonun qoida yotadi. Neytral modda yoki ion tarkibidagi har bir atom o‘zining qat’iy oksidlanish darajasiga ega. Monoatom ionlar uchun esa ularning oksidlanish darajasi – ion zaryadi bilan aniqlanadi. Neytral molekulalar yoki poliatom ionlarda, atomlarning oksidlanish darajasi ularning gipotetik zaryadi bilan belgilanadi. Oksidlanish darajasini aniqlayotgan vaqtda quyidagi qoidalardan foydalanishimiz darkor.