|
Ko*rsatish
m ash g'u lo tnin g m aqsadiga qarab h a r xil o ‘tka-
ziladi. M a 'l u m bir p r e d m e tn i a ng la tuvchi s o ‘zni tu s h u n i s h n i
o ‘zlashtirish u c h u n eng a w a l s h u p red m e t ko ‘rsatiladi. M asa la n ,
k u c h u k c h a yoki xo‘roz o ‘y in c h o q n i k o ‘rsatib, „Vali, q a ra , bu
k u c h u k c h a . U ning k o 'zlari. quloqlari, dum i, ovoqlari qayerda
ekan lig ini k o krsat. M a n a b u —x o kroz. M ana u ning boshi, dum i,
p a n ja lari. X o ‘rozning b o sh i q a n i, dumi qan i, panjalari qani,
k o 'r s a t . “ A w a l o kzi b u p re d m e tla rn in g qism larini k o krsatadi,
s o ‘ng ra b o ladan k o'rsatishni so'raydi.
N a r s a - b u y u m l a r n i ( o ‘y i n c h o q i a r n i ) va h a r a k a t l a r n i b ir
v a q tn in g o kzida ko krsatish uslubiyotidan foydalanib h am mashqlar
o ktkaziladi.
M asalan : „Ajoyib x a lt a c h a “ nomli didaktik o ‘yin m ashg'u-
lo tid a xaltach a ichiga k u c h u k c h a , mushuk, x o kroz kabi o kyin-
c h o q l a r solinib, o ky in c h o q la r navbatm a-navbat bolalarga
k o ‘r-
s atilad i, nom i aytiladi, q a n d a y yugurishi, q a not qoqishi, qich-
q irishi va hokazo h a ra k a tla r ko'rsatiladi.
Bu yoshdagi b o la la r (1 yoshdagi) ,.ber“ , „ o l" so'zlarini
tu s h u n is h g a va uni o ‘z lashtirib olishga o lrgari)adi.
B u nin g u c h u n
m a s h g ku!otn i
quvidagicha
tashkil
etish
m u m k i n . Kattalar avval kichkintoyni qo'lidagi o 'y in c h o q n i be-
rishga
o ‘rgatishi lozim: „ K a r im a , menga
k u c h u k c h an i ber".
S o ‘ng ra maxsus o ‘y in -m a sh q n i tashkil etadi: „ K arim a, m en senga
x o kr o z c h a olib keldim. Q a r a , u qanday chiroyli. M an a, xo‘roz-
c h a n i o l “ . Bola x o ‘ro z c h a bilan biroz o ky n a g a n id a n
s o ‘ng,
„ K a r im a , e ndi x o ‘rozchani m c n g a ber“ dcydi.
Ol
va
her
so'zlari
q a tn a s h g a n gap va ju m la la m i bir necha marta takrorlash mumkin.
S h u n d a y qilib, 9 — 10 oylikdan 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda
o ‘y i n m a s h g ‘u lo tla ri j a r a y o n i d a k a tta la r n u t q i n i tu s h u n is h
saviyasi, tevarak-atrofdagilar bilan tanishish doirasi kcngayadi,
a y tilg a n narsani k o 'z y u r itib topishga yoki keltirib berishga
o d a tla n a d i. Tashqi k o ‘rinishi turli xil b o ’lgan, a m m o nom i bitta
s o kz bilan ataladigan o ‘y in c h o q la rn i ko'rsatib, ularning nomini
a y ta d i, turli xil o ‘y in c h o q la r bilan ayni bir xil harakat qilishga
o ‘rganadi. Masalan, k u c h u k c h a va m ushukchaga ovqat berish,
m a s h in a va aravachani yurgizish, suratdagi narsa nimaligini ay-
tib berishga o ‘rganadi. B u y um larnin g va harakatlarning nomini
t o ‘g kri aytish bilan birga, b o la osonlik bilan takrorlay oladigan
s o kzlarini (masalan:
k u c h u k — vov-vov, ovqat yeyapti
—
xam -xam ,
q o ‘g lirchoq uxlayapti — obbo-obbo
kabi) bemalol takrorlay oladi.
B olalar kattalar bilan d o im iy m u loqotda b o ‘lishi jarayonida faqat
t o v u s h l a r va i m o - i s h o r a l a r d a n foydalanibgina q o lm a y , balki
s o kz la rd a n h a m foydalana o lish malakasini egallab oladilar.
2 - §. Bola h ay o tin in g ikkinchi yili. Ik k i y o sh g a-
ch a boMgan b o la la r nutq in i riv o jla n tiris h n in g
o ‘ziga xos x u su siy atlari
Ikki yoshgacha bo'lgan bo lalard a nutqni egallash jara y o n i ikki
davrd an iborat b o kladi:
/
yoshdan 1 yosh -u 6 oygacha.
1 y o sh -u 6 oylikdan 2 yoshgacha.
H a r ikki davrda ham b ola nutqini rivojlantirish b o ‘yicha quyi-
dagi vazifalarni amalga oshirish k o 'z d a tutiladi:
a) n u tq n i tushunish va taq lid qilish m ala k asin i riv o jla n
tirish;
b) b o lala r lug‘atini b o yitish;
d) nutqn i atrofdagilar bilan m u o m a la qilish vositasi sifatida
shakllantirish.
/
yoshdan I yosh-u 6 oygacha bo'lgan davrda
n u tq n i rivojlan
tirishning m u h im vazifasi: 1) bo lan in g kattalar n u tq in i tu sh u -
nishini rivojlantirish; 2) k a tta la r nutqiga taqlid qilish orqali faol
nutq n i o ‘stirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
