Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

Takrorlash uchun savollar

---

I V B O B
B O L A L A R N I T E V A R A K -A T R O F B IL A N
T A N I S H T I R I S H V A L U G ‘A T U S T I D A
I S H L A S H U S L U B IY O T I
1- § . T e v a ra k -a tro f bilan tanishtirishning a h a- 
m iy ati, bolalar tom onidan lu g 'atn i o ‘zlashtirish 
x u su siy a tla ri
T e v a r a k - a t r o f b il an tanishtirish va l ugkat u st i da ishlash bol al ar
b o g ‘c h a s i t a r b i y a c h i l a r i n i n g o l d i g a q o ' y i l g a n e n g m u h i m
v a z i f a l a r d a n b i r i d i r . M a k t a b g a c h a t a r b i y a yo shi b o l a l a r n i n g
voqelikni faol i d r o k qi l adi gan va tevar ak-atr ofdagi hayotga kirishib 
ket adi gan b i r d a v r d i r k i, bu d a v r d a u l a r n i n g s o kz boyliklari j u d a
tez o ‘sib b or a d i. T a r b i ya ch i bolalarni t e v a r a k - a t r o f bilan (narsalar, 
j o n l i t ab i at h o d i s a l a r i , i jti moi y h a y o t h o d i s al ar i ) t a n i s h t i r a r ,
ul ar n i n g bilish faoli yati ni y o' lg a q o ‘y a r va b o s h q a r a r e k a n , h a r
bi r b o l aga u n i n g t o ' p l a g a n tajribasini t ar t ibg a solishda y o r d a m -
l as hadi , u n g a y a n g i b i l i m l a r b e r a d i , u n d a q i z i q u v c h a n l i k va 
k u z a t u v c h a n l i k qobi l iyatl ari ni t arbi yalaydi, o ' z in i q u r s h a b t u r g a n
o l a m n i bi li shga boMgan qiziqishini o' s t i radi .
Bol al arni t e v a r a k - a t r o f bi l an t a ni sht ir is h ularga axl oqi y t a r ­
biya berish v o s i t a l a r i d a n biri bo ' li b, b o l a l a r n i n g og ' z aki n ut qi ni
o ‘stirish i m k o n i n i ber adi , b u n d a u l ar n i n g s o kz boyligi o ‘sib, t o' g' r i
t alaffuz etish m a l a k a s i ort i b bo r a di , u l a r da flkrni g r a m m a t i k n u q - 
tayi n a z a r d a n t o kg kri ifodalash k o ' n i k m a s i t ar ki b topadi.
B ol al ar n i t e v a r a k - a t r o f b i lan t a n i s h t i r i s h va l ug‘at u st id a 
i shlashga d o i r i s h l ar ni n g n i a z m u n i h a m d a k o' l am i b o lal ar ni ng 
yos h x u su si yat lar i ga b o g 'l i q b o l i b , bu b o l a l a r b o g kc ha si ni n g ha r
bi r gu ru h i u c h u n t ar bi ya d a s t u r i d a a l o h i d a belgilab berilgan.
Bol a n u t q i n i n g t ar a qqi yot i u n i n g at rof idagi o d a m l a r nut qi ga,
t e v a r a k - a t r o f d a g i n a r s a - b u y u m l a r n i , i jti moi y hayot hodi sal ari ni
kuzati shi ga b o g ‘liq b o ‘ladi. Yuqori dagi f i krl ar dan bizga m a ' l u m k i
(ilk yos hd a g i b o l a l a r n u t q i n in g rivojlanish xususiyatlari m a v z u -
sida b a y o n e t i l g a n fikrlar), yangi t ug' il gan c h a q a l o q l a r y i g l a s h
orqali t as hqi v a ichki m u h i t d a n kel adi gan signallarga (ochli k,
t ash nal ik, s o v u q , b i r o r j o y n i n g o g ‘rishi yoki issiqlash va h o k a -
zol arga) j a v o b b e r adi . Bol a 2 — 3 oylik b o kl ga nda kat t a kishilar- 
68

---

ni ng gaplariga, t ev a r ak - a t r o f d a g i g ‘a l a - g ‘o v u r l a r g a d i qq at biían 
q u l o q soladi, rangli nar sal ar ga q ar aydi v a u l a r g a ni sbat an t ovu s h 
c h i q a r a boshl aydi . Bu esa 2 — 3 oylik b o l a n i n g rivojlanishiga xos 
boMgan s o ' z n i i fodal aydi, y a ’ni k a t t a k i s h i l a r b il an a l o qa qilish 
istagi vuj udga k el ganl igi dan d al ol at b er adi . B o l a 5 — 6 oylik boM- 
g a n d a yengi l t a l a f f u z e t i l a d i g a n t o v u s h i a r n i bi r l as ht ir i b, s o ' z
c h i q a r a d i g an boMadi, 8 — 9 oyl i gida a y t i l g an b u y u m l a r n i k o ‘zi 
bi l an qidirib, uni t o p a d i va qoMi bi l an k o ‘r s a ta d i yoki olib keladi.
Bola bi r y os h g a toMay d e b q o l g a n d a o l n g a y a q i n s o ‘zni t alaffuz 
e t a oladi. B o l a l a r ni n g yoshi o ' s g a n sari k o ‘p n ar s al ar ga qi zi qadi .
o ‘zi b i lma ga n n a r sa l ar n i bilib ol ishga i nt il adi . Bol a bi r y a r im
y os h g a t oMganda u n i n g l ug‘atidagi s o ‘z l a r m i q d o r i 20 — 30 t ag a 
yctadi. Bu s o ‘zlar o ‘ziga t ani sh boMgan kishilar: