Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti


Bolaning kattalar nutqini tushunishini rivojlantirish



Download 6,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/142
Sana14.07.2022
Hajmi6,53 Mb.
#796675
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   142
Bog'liq
Q.shodiyeva. bolalar-nutrini-ostirish

Bolaning kattalar nutqini tushunishini rivojlantirish. 
Bu jarayon 
m a'n o sig a tushunadigan 
s o 'z la r t o ‘plamini kengaytirish b o l i b ,
un ing m azm u niga quyidagilar kiradi: 1) o ‘z ismini, yaqin kishilari 
ismini; 2) kiyim -kech aklar, m eb e lla r, id is h -to v o q la r n o m in i;
3) bir jo y d a n ikkinchi joyga b o ris h d a transport vositalari n o m in i;
4) o ‘ziga ta n is h b o l g a n h a y v o n l a r va o ls im l ik l a r n o m i n i ;
5) o ‘z tanasining, o ‘y in c h o q -h a y v o n la r tanasining ay rim qismlari 
( q o l- o y o q la r , bosh, og‘iz, k o ‘z, quloq) n o m in i bilib olishi.
M a i s h i y h a y o td a b a j a r i l a d i g a n o d d i y i s h - h a r a k a t l a r n i
bildiruvchi s o ‘zlarni 
(yot, uxla, o 'tir

kiyinam iz, o 'yn a g a n i bora-
m iz
va ho k azo ), o ‘yin va m a s h g 'u lo t ja r a y o n id a ishlatadigan 
s o ‘zlarni (
o'chir, kiydir, och, b e k it
va hokazo) bilib olish hisobiga 
bolada m a'nosiga tu sh un ad ig an s o ‘ziar t o ‘plami kengayib boradi.
Faol nutqni o ‘stirishga 
bola to m o n id a n tez-tez eshitib turiladi- 
gan tovush birikmalari va s o ‘zlarga taqlid qilish orqali erishiladi.
1 y oshdan 1 yosh-u 6 o ylikkacha b o ‘lgan bola ajablanish, 
shodlik, norozilik, xafalik va sh u kabilarni ifodalovchi b a ’zi bir 
intonatsiyalarni takrorlay bilishi, yaqin kishilarni 
{oyi, dada, opa,
a ka
va hokazolar) h a m d a tan ish b u y u m la r va o ‘y in c h o q la rn i 
(piyola, karavot, stol, ayiqcha, q o ‘g ‘irchoq
va b o s h q a la r), tanish 
ish-harakatlarni 
{o'tir, tur, m eng a ber, q o ‘yib y u b o r v a
b oshqalar)


b ild iru v c h i s o ‘zlarni aytib, o kz lug‘atini faollashtirib boradi. 
S h u n in g d e k , b u yoshdagi b o la la r qisqa hikoyalarni, sh e 'r, hazil- 
m u to y ib ala rn i tu shunadilar; u n c h a murakkab b o 'lm a g a n topshi- 
riqiarni bajaradilar. E ndi b o la lug'at t o ‘plam ining kengayishi 
a s o s i d a , ilgari t u s h u n i b , b ilib o igan s o kz la rin i faol ish lata 
boshlay di, qisqa gaplarni va ay rim jumlalarni takrorlaydi. Bola 1 
y o s h -u 6 oylik b o klganida b a 'z i narsalarning sifatini, holatini va 
vazifalarini bilib olishga harak at qiladi. Lekin o ‘zi bu belgilarni 
ayta olmaydi. Shuning u c h u n kattalar yordamiga muhtoj b o ‘ladi. 
M asa la n , kattalar (ham shira-tarbiyachi) shunday deydilar: „Qara, 
m e n d a kichkina kubik, senda katta kubik bor“ , „ M a n a bu — olma, 
u n in g rangi qizil, o ‘zi shirin“ va hokazo. Bolalar 1 yosh-u 6 oylik 
b o ‘lishlari bilan k a tta la rn in g b o l i b o ktgan ho disalar haqidagi 
gaplarini tu sh un a boshlaydilar.
Masalan: „Bugun sayrda bolalar quyonchalarni ovqatlantirdilar. 
G u l c h e h r a q uyonchaga sabzi b e rd i“ .
Bola sekin-astalik bilan kattalarning nutq k o ‘rsatmasi asosida 
u n c h a m urakk ab b o klm agan topshiriqlarni bajara boshlaydilar. Bu 
t o p sh iriq la r „ K o 'rp a n i top. Q o ‘g ‘irchoqni o ‘ra“ kabi yum ush- 
lardan iborat b o klishi m u m k in .
Bola 1 y osh -u 6 oylik b o l g a n d a u talaffuz etadigan sokzlar 
m iq d o ri 30 — 40 taga yetadi. (M asalan , „oyi‘\ „xola“ , „ a m m a “ , 
„ b u v i“ , „ to g ‘a “ , „ a k a “ , „ o p a “ va boshqalar.) A na shu so'zlar 
bilan bir qatorda, bolalar o ‘z ehtiyojlari u c h u n za rur bo'lgan 
s o kzlarni h a m bilib oladilar. C h u n o n c h i, „ m a “ , „ o l“ , „ b e r kk va 
b o sh q a la r. O d atd a, bu yoshdagi bola ayrim s o ‘zlarni uzuq-yuluq 
qilib, im o -ish o ra bilan bir a m a lla b aytib beradi. Bunday nutq 
„situativ n u tq “ (vaziyat nu tq i) d e b ataladi. Chunki bunday chala- 
c h u lp a n u tq n in g m a ’nosini bolaga yaqin odam gina, ya'n i uning 
onasi yoki otasigina tu sh u n tirib bcra oladi. Bola nutqi taraq- 
qiyotidagi bu davrning xaraktcrli bclgisi s hundan iboratki, bola 
aytib bera oladigan s o ‘zlar m iq d o ri juda kam b o ‘ladi. Bu davrda, 
y a ’ni b o lan in g 1 y oshdan 1 y o s h -u 6 oylik davrigacha faol lug‘ati 
g ‘oyat sekin t o klib boradi. Bu davrda nutqning o ksishi asosan 
tevarak-atrofdagi kishilar n u tq in i tushunish qobiliyatining o ‘si- 
shi, o ‘ziga qarata aytilgan s o kzlarni yaxshiroq tu sh u n a borishi 
asosida so d ir boMadi. U n in g passiv lug‘ati boyib boradi, bola o kzi 
hali g a p ira olmaydi, b o s h q a la rn in g so‘zlarini k o ‘proq eshitadi, 
s o ‘z va ju m lala rn i o kzlashtirib boradi.

Download 6,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   142




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish