Pythonni mustaqil

Operator

Ma’nosi

\n

satrni ko‘chirish.

\a

qo‘ng‘iroq.

\b

zichlik.

\f

sahifani ko‘chirish.

\r

karetkani qaytarish.

\t

gorizontal tabulyatsiya.

\v

vertikal tabulyatsiya.

\N{id}

Yunikod ma’lumotlar ombori ID identifikatori.

\uhhhh

lik ko‘rinishdagi

lik Yunikod simvoli.

16

16

\Uhhhh…

lik ko‘rinishdagi

lik Yunikod simvoli.

32

32

\xhh

simvolning

likdagi qiymati.

16

\ooo

simvolning

likdagi qiymati.

8

\0

simvoli (satr yakuni belgisi hisoblanmay-

Null

di).

34

“Xom” satrlar ekranlashtirishni bekor qiladi

Agar ochilayotgan qo‘shtirnoqdan oldin ‘r’ belgisi (har qanday registrda) turgan bo‘lsa, u holda ekranlashtirish mexanizmi o‘chiriladi.

S = r'C:\newt.txt'

Lekin, uning vazifasiga qaramasdan, “xom” satri teskari slesh belgisi bilan yakunlanishi mumkin emas. Bu muammoni hal etish yo‘llari:

S = r'\n\n\\'[:-1]

S = r'\n\n' + '\\'
S = '\\n\\n'
Uchtalik apostroflar yoki qo‘shtirnoqlar qo‘llanilgan satrlar
Uchtalik qo‘shtirnoqli satrlarning asosiy afzalliklari shundaki, ularni ko‘p qatorli matnlarning bloklarini kiritishda qo‘llash mumkin. Bunday satrlarning ichida apostroflar va qo‘shtirnoqlardan erkin foydalanish mumkin, asosiysi – uchta qo‘shtirnoq bo‘lmasa bo‘lgani.

• 
  c = '''Bu juda ham katta
  

... satr, ko‘p qatorli

... matn bloki'''

• 
  c
  

'Bu juda ham katta\nsatr, ko‘p qatorli\nmatn bloki'

• 
  print(c)
  

Bu juda ham katta

satr, ko‘p qatorli
matn bloki
Bular satr literallari va ular bilan ishlashga bag‘ishlangan ma’lumotlarimiz edi. Satrlarning funksi-yalari hamda metodlari haqida keyingi bobda gaplashamiz.

35

12-bob: Satrlar. Satrlar funksiya va metodlari
Biz satrlar bilan ishlash borasida ozroq so‘z yuritgan edik. Endi esa satrlar bilan ishlashga mo‘ljal-langan funksiyalar va metodlar haqida gaplashamiz.
Men bu yerda satrlar b ilan ishlashga mo‘ljallangan barcha metod va funksiyalarni jamlashga harakat qildim. Ammo nimanidir esdan chiqarib qoldirgan bo‘lsam, to‘g‘rilashingizga to‘g‘ri keladi.
Asosiy operatsiyalar

• 
  Konkatenatsiya (ulash)
  

• 
  S1 = 'spam'
  

• 
  S2 = 'eggs'
  

• 
  print(S1 + S2) 'spameggs'
  

• 
  Satrlarni ko‘paytirish
  

• 
  print('spam' * 3) spamspamspam
  

• 
  Satr uzunligi (len funksiyasi)
  

• 
  len('spam')
  

4

• 
  Indeks bo‘yicha murojaat:
  

• 
  S = 'spam'
  

• 
  S[0]
  

's'

• 
  S[2]
  

'a'

• 
  S[-2]
  

'a'
Misolda ko‘rinib turganidek, Pythonda manfiy indeks bo‘yicha ham murojaat qilish mumkin.

Bunda sanoq satr oxiridan boshlanadi.

• 
  Kesimni olish
  

Kesimni olish operatori : [X:Y]. X – kesimning boshlanishi, Y – kesimning yakunlanishi.

Y indeksli belgi kesimga kiritilmaydi. Boshqa holat ko‘rsatilmaganda, birinchi indeks 0, ikkinchisi esa satr uzunligiga teng deb olinadi.




36

• 
  s = 'spameggs'
  

• 
  s[3:5]
  

'me'

• 
  s[2:-2] 'ameg'
  

• 
  s[:6] 'spameg'
  

• 
  s[1:] 'pameggs'
  

• 
  s[:]
  

'spameggs'

Bundan tashqari, kesimni olish qadamini ham ko‘rsatish mumkin.

• 
  s[::-1] 'sggemaps'
  

• 
  s[3:5:-1]
  

''

• 
  s[2::2] 'aeg'
  

Satrlarning boshqa funksiya va metodlari
Metodlarga murojaat qilganda yodda tutishimiz kerakki, Pythonda satrlar o‘zgartirib bo‘lmaydigan ketma-ketliklar sirasiga kiradi, ya’ni barcha metod va funksiyalari faqatgina yangi satr yaratishi mumkin.

• 
  s = 'spam'
  

• 
  s[1] = 'b'
  

Traceback (most recent call last):

File "", line 1, in
s[1] = 'b'
TypeError: 'str' object does not support item assignment

• 
  s = s[0] + 'b' + s[2:]
  

• 
  s
  

'sbam'
Shuning uchun har bir satr metodlari keyinchalik o‘zgaruvchiga o‘zlashtirish kerak bo‘lgan yangi satrni qaytaradi.

37

“Satrlarning funksiya va metodlari” jadvali

Funksiya yoki metod	Vazifasi
S = 'str'; S = "str"; S =	satrlar literallari.
'''str'''; S = """str"""
S = "s\np\ta\nbbb"	ekranlashtirilgan ketma-ketliklar.
S = r"C:\temp\new"	formatlanmagan “xom” satrlar (ekranlashtirishni be-
	kor qiladi).
S = b"byte"	baytlar satri.
S1+S2	konkatenatsiya (satrlarni ulash).
S1*3	satrlarni takrorlash.
S[i]	indeks bo‘yicha murojaat.
S[i:j:step]	kesimni olish.
len(S)	satr uzunligi.
S.find(str, [start],[end])	satrdan satr ostini izlash. Birinchi uchragan raqamni
	yoki			ni qaytaradi.
			–1
S.rfind(str, [start],[end])	satrdan satr ostini izlash. Oxirgi uchragan raqamni
	yoki			ni qaytaradi.
			–1
S.index(str, [start],[end])	satrdan satr ostini izlash. Birinchi uchragan raqamni
	yoki				ni qaytaradi.
		ValueError
S.rindex(str, [start],[end])	satrdan satr ostini izlash. Oxirgi uchragan raqamni
	yoki				ni qaytaradi.
		ValueError
S.replace(shablon, o‘rniga)	shablonni almashtirish.
S.split(simvol)	bo‘linish belgisi bo‘yicha satrni bo‘lish.
S.isdigit()	satr faqat raqamlardan iboratligini tekshiradi.
S.isalpha()	satr faqat harflardan iboratligini tekshiradi.
S.isalnum()	satr faqat raqamlar va harflardan iboratligini tekshira-
	di.
S.islower()	satr faqat quyi registrdagi belgilardan iboratligini
	tekshiradi.
S.isupper()	satr faqat yuqori registrdagi belgilardan iboratligini
	tekshiradi.
S.isspace()	satr aks ettirilmaydigan simvollardan iboratligini tek-
	shirish (bo‘sh joy, sahifa o‘tkazish belgisi (‘f’), “yangi
	satr” (‘\n’), “karetkani ko‘chirish” (‘\r’), “gorizontal
	tabulyatsiya” ‘\t’ hamda “vertikal tabulyatsiya” ‘\v’ ).
S.istitle()	satrdagi so‘zlarning bosh harflardan boshlanganligini
	tekshiradi.
S.upper()	satrni yuqori registrga aylantirish.
S.lower()	satrni quyi registrga aylantirish.

38

S.startswith(str)

satrning

shablonidan boshlanganligini tek-

S

str

shirish.

S.endswith(str)

satrning

shabloni bilan yakunlanganligini tek-

S

str

shirish.

S.join(ro'yxat)

oraliq belgili

dan satr tayyorlash.

S

ro'yxat

ord(simvol)

simvolning

kodi.

ASCII

chr(son)

kodni simvolga aylantirish.

ASCII

S.capitalize()

satrning birinchi belgisini yuqori registrga, qolganlari-

ni esa quyi registrga aylantirish.

S.center(width, [fill])

ikki chekkasida

belgisi joylashgan va marka-

fill

zlashtirilgan satrni

qaytaradi (boshqa ko‘rsatma beril-

maganda

bo‘sh joydan iborat bo‘ladi).

fill

S.count(str, [start],[end])

ko‘rsatilgan

,

diapazonda kesishmay-

[start]

[end]

digan kirishlar sonini

aniqlash (odatda,

va satr uzun-

0

ligiga nisbatan olinadi).

S.expandtabs([tabsize])

joriy ustunga bog‘liq holda har bir tabulyatsiya belgi-

si bitta yoki bir nechta bo‘sh joy bilan almashtirilgan

satr nusxasini qaytaradi. Agar

ko‘rsatilmasa,

tabsize

tabulyatsiya o‘lchami 8 ta bosh

joyga

teng deb qa-

raladi.

S.lstrip([chars])

satr boshidagi bo‘sh joylarni o‘chirish.

S.rstrip([chars])

satr oxiridagi bo‘sh joylarni o‘chirish.

S.strip([chars])

satr boshidagi va oxiridagi bo‘sh joylarni o‘chirish.

S.partition(shablon)

birinchi shablondan oldingi qism, shablonning o‘zi va

shablondan keyingi qismdan iborat kortejni qaytaradi.

Agar

topilmasa, u holda satrning o‘zi va ikkita

shablon

bosh

satrdan

iborat kortejni qaytaradi.

S.rpartition(sep)

oxirgi shablondan oldingi qism, shablonning o‘zi va

shablondan keyingi qismdan iborat kortejni qaytaradi.

Agar shablon topilmasa, u holda ikkita bosh satr va

satrning o‘zidan iborat kortejni qaytaradi.

S.swapcase()

quyi registr simvollarini yuqori registrga va aksincha,

yuqori registr simvollarini quyi registrga aylantiradi.

S.title()

har bir so‘zning birinchi harfini yuqori registrga, qol-

ganlarini esa quyi registrga o‘tkazadi.

S.z1ll(width)

satrning uzunligini satr boshiga keraklicha nollar bilan

to‘ldirilgan holda

dan kalta bo‘lmagan holatga

width

o‘tkazadi.

S.ljust(width, fillchar=” ”)

satrning uzunligini satr oxirida keraklicha

bel-

fillchar

gilari bilan to‘ldirilgan holda

dan kalta bo‘lmagan

width

holatga o‘tkazadi.

39

S.rjust(width, fillchar=” ”)	satrning uzunligini satr boshida keraklicha
				fillchar
	belgilari bilan to‘ldirilgan holda		dan kalta bo‘lma-
		width
	gan holatga o‘tkazadi.
S.format(*args, **kwargs)	satrni formatlash.

40