Punktuatsiya

a) bog‘lovchili tur; b) bog‘lovchisiz tur; v) aralash 
turga 
bo‘linadi.
Xullas, o‘zbek tilshunosligida ergash gaplar turli jihatdan tasniflanadi. Shulardan biri 
grammatik va logik jihatdan ko‘pchilik tillarda shu vaqtgacha davom etib kelgan an’anaviy 
tamoyil asosidagi tasnif bo‘lib, unga ko‘ra ergash gaplar quyidagi turlarga ajratiladi: 
1) ega ergash 
gap; 2) kesim ergash gap; 3) to‘ldiruvchi ergash gap; 4) aniqlovchi ergash gap; 5) ravish 
ergash gap; 6) o‘lchov-daraja ergash gap; 7) chog‘ishtiruv-o‘xshatish ergash gap; 8) sabab 
ergash gap; 9) maqsad ergash gap; 10) payt ergash gap; 11) o‘rin ergash gap; 12) shart 
ergash gap;13) to‘siqsiz ergash gap; 14) natija ergash gap.
Quyida an’anaviy tasnif asosidagi 
ergashgan qo‘shma gap turlari xususida fikr yuritamiz.
1. Ega ergash gapli qo‘shma gaplar
. 
Ega ergash gapli qo‘shma gaplarda ergash gap bosh 
gapdagi olmosh bilan ifodalangan yoki gapda qo‘llanmagan eganing ma’nosiga aniqlik kiritadi. 
Ega ergash gapda ega vaziyatidagi bo‘lak 
kim, nima, kimki, kimda-kim
kabi olmoshli havola 
bo‘laklar bilan, bosh gapning egasi esa 
u, o‘sha, shu, o‘zi
kabi olmoshlar tashkil topgan havola 
bo‘laklar bilan ifodalanadi. Masalan: 
Kim birovga chuqur qazisa, unga o‘zi yiqiladi
. (Maqol.) 
Ergash gapda ega vaziyatida qo‘llangan 
kim
so‘roq olmoshining o‘rnida ma’noni 
kuchaytirish yoki unga diqqat jalb qilinganini ko‘rsatish uchun 
kimki, kimda-kim
olmoshlari 
qo‘llanadi. Masalan: 
Kimda-kim mehnat qilsa, u maqsadiga etadi
. 
38
Ko‘rsatilgan asar. - B. 243. 
39
Mahmudov N. Ergash gaplarning tasnifi masalasi // Nurmonov A., va boshqalar. О‘zbek tilining mazmuniy 
sintaksisi. - Toshkent: Fan, 1992. - B. 243. 
40
Shu joyda. - B. 246. 
41
Qarang. Berdialiyev A., Bo‘ronov N., Rizayev S. О‘zbek tili ergash gapli qo‘shma gaplarning nazariy 
metodikasi bo‘yicha tavsiyanoma. - Toshkent. 1988. - B. 32.
42
Ko‘rsatilgan asar. - B. 38. 

---

50 
Ba’zan ergash gapning egasi 
har kim//ham kimki
belgilash olmoshi bilan ifodalanadi
: Har 
kimki vafo qilsa, u vafo topqusidir. 
Ega ergash gap bosh gapdagi otlashgan egani izohlashi ham kuzatiladi. Masalan: 
Shunisi 
qiziqki, u bizni tanimadi. 
Ega ergash gap bosh gapga 
-sa
shart mayli shakli,
-r +ekan, -mas + ekan, -ki, -mi, -ku
vositalari orqali birikadi. Masalan: 1.
 Qozonga nima tushsa, o‘sha chiqadi. 
(Maqol.)
 
2.
 Esingizda 
bormi, yozgan xatlarimda sizdan hisob so‘rayman degan edim.
(A.Q.) 
Ega ergash gap va bosh gap qaysi grammatik vositalar orqali bog‘lanishiga qarab turlicha 
o‘rinlashadi. Fe’lning shart mayli, sifatdoshning to‘liqsiz fe’l bilan birikishidan hosil bo‘lgan 
shakllar orqali birikkanda, ergash gap avval, bosh gap keyin keladi. Ergash gap bosh gapga 
-ki, -
mi, -ku
vositalari orqali birikkanda, bosh gap oldin, ergash gap keyin keladi.
Ega ergash gapli qo‘shma gaplar havola bo‘lakning ishtirokiga ko‘ra bir havola bo‘lakli va 
ikki havola bo‘lakli gaplarga ajratiladi. Qiyoslang: