Punktuatsiya

Zidlov bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplar.
Zidlov bog‘lovchili qo‘shma gap qismlari 
o‘z semantikasiga mos grammatik shaklni talab qiladi. Shu sababli bunday qo‘shma gap qismlarini 
bog‘lashda 
ammo, lekin, biroq, balki
zidlov bog‘lovchilari, bu bog‘lovchilar vazifasida 
qo‘llanuvchi -
u(-yu)
yuklamasi ishlatiladi. Ular mazmunan zid bo‘lgan qo‘shma gap qismlarini 
bog‘laydi.
Zidlov bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplarda voqea-hodisaning yoki harakatning bir-
biriga zidligi, shunga qaramay ulardan birining yuzaga kelishi yoki yuzaga kelmaganligi 
ifodalanadi. Masalan: 
Vasiyatnoma shunday ham tiklangani ma’lum bo‘lgani rost, lekin bundan 
bolaning xabari yo‘q-ku
! (О‘.U.)
-u (-yu)
yuklamalari zidlov bog‘lovchilari o‘rnida qo‘llanib, zid munosabatdagi bog‘langan 
qo‘shma gap qismlarini bog‘lashga xizmat qiladi. Ba’zi hollarda bu bog‘lovchilar bilan birikkan 
qo‘shma gaplarda 
u(-yu)
yuklamasi zidlikni kuchaytirish uchun qo‘llanadi. Masalan: 
Ishim 
nihoyatda ko‘p-u, kelmaslikka ilojim yo‘q
. (So‘zl.)
Zidlov bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplarda ba’zan zidlik bilan birga to‘siqsizlik 
munosabati ham shakllanadi. Qiyoslang:
Men u bilan gaplashmadim, lekin uning ko‘zlari ba’zi-
ba’zida uzun kipriklari ostidan menga boqardi
. (I.R.) 
Ayiruv bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplar.
Ayiruv bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma 
gaplar ketma-ket yuzaga keladigan yoki bir-biri bilan almashinib turadigan, navbatma -navbat 
yuzaga keladigan birdan ortiq voqea -hodisa yoki harakatni ifodalab, semantik jihatdan ayiruv va 
ichki zidlik, izoh, qiyos, gumon, shart kabi ma’no munosabatlarni ifodalaydi.
1.
Bir.., dam.., ba’zan.., goh.. 
bog‘lovchilari bilan shakllangan qo‘shma gaplar ketma-ket 
sodir bo‘lgan voqealarni ifodalab, semantik jihatdan zidlik va izoh ma’no munosabatlarini 
anglatadi. Masalan: 
Dam jahlim chiqadi, dam kulgim qistaydi
. (O.) 
22
G‘ulomov A., Asqarova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. - Toshkent: О‘qituvchi, 1987. - B.164 -170. 
24
Qarang. Solixo‘jayeva S. Bog‘langan qo‘shma gaplar // Nurmonov A., va boshqalar. О‘zbek tilining 
mazmuniy sintaksisi. – Toshkent: Fan, 1992. - B.192 - 200. 

---

43 
2. 
Yo, yoki, bo‘lmasa 
ayiruv bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplarda voqea-hodisalardan 
faqat birining sodir bo‘lishi aks etadi hamda qiyos, gumon, shart ma’no munasabatlari ifodalanadi. 
Masalan: 
Mayli siz keting bu shahardan, yoki biz ko‘chib ketamiz.
(A.Q.)