Punktuatsiya

Inkor bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplar.
 
Bunday qo‘shma gaplarda inkor 
munosabati ifodalanadi. Qo‘shma gap qismlari 
na...
inkor yuklama-bog‘lovchisi yordamida 
bog‘lanadi. Bu bog‘lovchi qo‘shma gap qismlarining boshida takrorlanib kelib, yuzaga chiqmagan 
voqea-hodisalarni ifodalovchi gaplarni o‘zaro biriktirib, bog‘langan qo‘shma gapni hosil qiladi. 
Masalan: 
... Na adresi bor, familiyasi bor, na pochta muhri.
(As.M.) 
Inkor bog‘lovchili qo‘shma gaplarning kesimlari, odatda, tasdiq shaklida bo‘ladi. Ba’zi 
hollarda ma’noni kuchaytirish uchun gap kesimi inkor shaklda ham qo‘llanadi. Masalan: ...
Bu 
haqda na Kimsanoy bir narsa deya olmadi, na Anzirat xola
. (A.Q.) 
Inkor bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplarning kesimlari bir xil so‘z bilan ifodalanib, bir 
zamonda shakllanganda, ko‘pincha oxirgi kesim qo‘llanmaydi: 
Bular orasida bo‘lib o‘tgan 
mojarodan na Umidaning xabari bor, na Isroilning
. (A.Q.) 
Matn talabi bilan inkor bog‘lovchili qo‘shma gaplarda ba’zan hamma kesimlar 
qo‘llanmasligi mumkin: 
Cho‘chima jigarim, o‘z uyingdasan bu yerda , na g‘urbat, na ofat, na 
g‘am.
(G‘.G‘.) 
Xullas, an’anaviy sintaktik ta’limotda bog‘langan qo‘shma gaplar: 
biriktiruv, zidlov, ayiruv 
va inkor bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplarga
ajratiladi. Har bir tur nafaqat bog‘lovchi 
vositalariga ko‘ra, balki ularda aks etgan mazmuniy munosabatlar asosida ham o‘zaro farqli 
belgilarini namoyon qiladi.
Bog‘langan qo‘shma gaplar ham barcha gap turlari kabi sintaktik shakl va u orqali 
ifodalanuvchi mazmunning dialektik birligidan tashkil topgan butunlikdir. Bog‘langan qo‘shma 
gaplarda semantik birliklarning har bir o‘z moddiy shakliga ega bo‘lganda, shakl va mazmun 
birligi buzilmaydi. Masalan, 
«Bahor keldi va hamma yoq yashil libosga burkandi»
gapida shakl 
va mazmun bir-biriga muvofiq.
Shakl va mazmunning dialektik birligi ba’zan ziddiyatli bo‘lib, bu ziddiyat ularning bir-
biriga nomuvofiqligi holatlarida yuzaga keladi. Bog‘langan qo‘shma gaplarda shakliy-mazmuniy 
nomuvofiqlik ko‘pincha yashirin (implitsit) ifodalar orqali yuzaga keladi. Ma’lumki, gapda hamma 
fikr ham ochiq (eksplitsit tarzda) ifodalanavermaydi. Fikrni implitsit ifodalash asosida sintaktik 
shakl va uning mazmuni o‘rtasida ziddiyat yuzaga keladi. Masalan, 
«Gapirmoqchi edi, ammo tili 
og‘ziga tiqilib qoldi»
gapida inkor xaraktyerda gi «
U gapirmadi
» axboroti ham ifodalanadi. Bu 
axborot ayni bog‘langan qo‘shma gapning ichki strukturasidan yashirin tarzda anglashiladi. Zidlov 
bog‘lovchili o‘ramning 
(-moqchi edi, ammo) 
presuppozitsiyaga ishorasi asosida tasdiq 
xarakteridagi gapda inkorni bildiruvchi axborot shakllanadi va bu holat bog‘langan qo‘shma 
gapda shakliy-mazmuniy nomuvofiqlikni yuzaga keltiradi. Bog‘langan qo‘shma gaplarda yuzaga 
kelgan shakliy-mazmuniy nomuvofiqlik ularning noto‘g‘ri yoki chalkash tushunilishiga olib 
kelmaydi. So‘zlovchi va tinglovchilarning borliq haqidagi umumiy bilimlari va til ko‘nikmalari har 
qanday asimmetrik gapni, jumladan, bog‘langan qo‘shma gaplarni ham to‘g‘ri tushunishga yordam 
beradi.
Bog‘langan qo‘shma gaplarni shakl va mazmun munosabatiga ko‘ra simmetrik va 
asimmetrik gaplarga ajratish mumkin.