Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

2 – савол баёни: Банк инқирозларининг мамлакат иқтисодиётига таъсирини аниқлаш учун уларнинг таъсир доирасини ҳамда уларни келтириб чиқарадиган омилларни таҳлил қилиш зарур. Банк инқирозининг оқибатларига қараб, уларни 3 гуруҳга бўлиш мумкин: 1) микроиқтисодий даражада таъсир кўрсатадиган, макроиқтисодий даражада тарқаладиган, 2) инфляция даражасининг ошишига ва иқтисодиётнинг демонетизация қилинишига олиб келадиган, 3) бюджет ва молия тизимининг кенг миқёсдаги мувозанатига олиб келадиган. Иқтисодий назарияда банк инқирозининг салбий оқибатлари Каминский ва Рейхарт томонидан эмпирик равишда ўрганилган, уларнинг фикрига кўра банк инқирозининг оқибатлари қуйидагилардан иборат:

• 
  депозитларни қайтариб олиш;
  
• 
  пулга талабнинг пасайиши;
  
• 
  депозитларга нисбатан пул оқимларининг ўсиши;
  
• 
  кредит бериш ҳажмининг пасайиши;
  
• 
  фоиз ставкаларининг ўсиши;
  
• 
  М2 бирлигининг ўсиши ва иқтисодий фаолиятнинг пасайиши.
  

Ўзбекистонда пул массаси қуйидаги таркибий қисмлардан иборат.
М0 – нақд пуллар;
М1 – М0 + счётлардаги пул қолдиғи + маҳаллий бюджет маблағлари + бюджет, жамоа ва бошқа ташкилот маблағлари;
М2 –М1 + тижорат банкларидаги муддатли жамғармалар;
М3 – М2 + сертификатлар + мақсадли заём облигациялари + давлат заём облигациялари + хазина мажбуриятлари.
Агар баъзи ривожланаётган мамлакатларда банкни бошқариш бир кишининг қўлида бўлса ва банклар шахсий "чўнтаклар" функциясини ёки саноат гуруҳлари пирамидаси схемасини бажарган бўлса, унда бу ҳолатлар янада ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин. Бундай шароитда ўз мижозларига "инсайдер" га қарз бериш махфий маълумотлар асосида операциялар шаклида амалга оширилади ва очиқ фирибгарлик жазосиз қолади. Шундай қилиб, давлат банклари тижорат тамойилларига эмас, балки сиёсий мезонларга асосланиб, "асосий агентлар" га айланиб, бошқа даражадаги бошқарув даражасига эга бўлган бошқа банкларнинг ички муҳитини ривожланишига ва уларнинг молиявий барқарорлигига таҳдид соладилар.