Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

Кредит уюшмаларининг даромад ва харажатлари. Кредит уюшмаларини фоизли ва фоизсиз даромад ва харажатларга гуруҳлаш мумкин. Кредит уюшмаларининг фоизли даромадлари уларнинг рискли операциялари ҳисобидан шакллантирилади. Кредит уюшмалари даромадларининг асосий улуши уларнинг кредит операциялари ҳисобидан шакллантирилади. Фоизли ва фоизсиз даромадлар уюшма балансининг пассив ҳисобварақларида ҳисобга олиб борилади, барча даромадлар ҳар ойда, чоракда ва ҳисобот йилининг охирида уюшманинг тегишли ҳисоб варақларига кредитлаш орқали ёпилади.
Кредит уюшмаларининг харажатлари уларнинг пассив операциялари натижасида вужудга келади. Харажатларнинг асосий улуши ресурсларни жалб қилиш (фоизли харажатлар) ва уюшма ходимларига иш ҳақи бериш (фоизсиз харажатлар)га тўғри келади.
Фоизли ва фоизсиз харажатлар уюшма балансининг актив ҳисоб варақларида ҳисобга олиб борилади, барча харажатлар ҳар ойда, чоракда ва ҳисобот йилининг охирида уюшманинг тегишли ҳисоб варақларига дебетлаш орқали ёпилади.
Ломбардлар – ихтисослашган тижорат ташкилоти бўлиб, асосий фаолияти фуқароларнинг ҳаракатдаги мулклари гарови остида, қисқа муддатли кредитлар бериш ва буюмларни сақлаш билан шуғулланади. Ломбардларнинг ихтисослашганлик даражасига қараб буюмлар, олтин буюмлар ва автоуловлар гаров сифатида қабул қилинади. Буюмлар томонларнинг ўзаро келишуви асосида баҳоланади. Ломбард ва кредит олувчи шахс ўртасида тузилган шартнома асосида кредит берилади. Дастлабки ломбардлар 15 асрларда Франциянинг Ломбард шаҳрида савдогарлар томонидан ташкил этилган. Ҳозирги кунда амалиётда қўлланилиб келинаётган “ломбард” термени шу тариқа пайдо бўлган. Ломбардларнинг ўзига хос хусусиятларидан бири шундаки, ушбу муассасалар мижознинг эҳтиёжи учун зарур бўлган суммани жуда тез фурсатда бериш имкониятига эгалигидир. Бунда ломбард ва қарз олувчи ўртасида, кўпчилик ҳолларда қимматбаҳо буюмлар гаров сифатида фойдаланилади. Ломбард ташкилоти берилган кредит учун ундирилиши лозим бўлган фоиз тўловини, кўпчилик ҳолларда, олдиндан кредит суммасидан чегириб қолади.
Ломбард кредит учун ҳисобланадиган фоиз суммалари қуйидаги тартибда ҳисобланади. Масалан, кредит суммаси – 1,0 млн сўм, ойлик фоиз тўлови – 3 %, кредитдан фойдаланиш муддати – 20 кун. Кредит суммасидан келиб чиқиб, ушбу кредит суммасига нисбатан тўланадиган фоиз тўлови қуйидагича аниқланади: 1000000*0,003*20=60000 сўм. Ўзбекистонда ломбардлар банк тизимининг иккинчи поғонасидаги кредит муассасалари таркибига киради.
Ўзбекистон Республикасида банк бўлмаган кредит ташкилотларини шакллантириш, шу жумладан, микрокредит ташкилотларининг фаолияти ва хизматларини кўрсатиш учун зарур ҳуқуқий асос яратилди. Микрокредит ташкилотлари фаолиятини амалга ошириш учун асос "Микрокредит ташкилотлари тўғрисида" ги қонун ҳисобланади. Ушбу қонуннинг 3 -моддасида микрокредит ташкилотининг концепциясига таъриф берилган.