Pedagogika va psixologiya fakulteti

Kuzatuvchi xatti-harakati (Korporativ psixologiya)
Birinchi bobda, Gudvin, korporativ psixologiya, Darvinning ishlariga borib taqalishi va 1800 yil oxirlarida muvaffaqiyat keltiradigan maydoniga aylangani haqida yozgan. Bu talim maydoni mashhur psixologik laboratoriya anjomlarining bolaklarida biri loberintni rivojlanishiga rahbarlik qilgan. Gudvin korsatib otkanidek, bu rivojlanish Sanning muhim bolagiga aylanganki, Vudvorsning (1938) matnida laberintni organishga bagishlangan bob bolgan. Vudvors va Sklosverglarning qaytadan korib chiqqan matnlarida bu bobni saqlab qolganlar. (1954)
Stevens (1951) bu bobni qoshmagan ammo, matnda korporativ psixologiyaning tasiri ayon. V.J.Brogden (Viskonsen universiteti) “hayvonlarni organish” nomli bob yozgan bolib, bu bir necha toifani organish misollariga diqqatini qaratgan. Stefens matndagi boblardan kop qismini hayvonlar tadqiqotlariga bagishlangan boblarning turi tashkil qilgan, Neyron va Sinapisga bagishlangan, sensorniy mexanizm, motor sistemalar Neyrol katta bolish, ontogenetikaning rivojlanishi xatti-harakat genetikasi, sitogenetikani qiyoslash kabi boblarni oz ichiga olgan.
Biroq, xatti-harakatlarga togridan-togri bogliq boblarda xayvonlar tadqiqotlardan malumotlar paydo bolgan, bular oz ichiga reproduktiv mashqlar, organib boladigan boshqaruvlar va mukofot taqdirnomalar organish va bilish jarayonlarini olgan. SHunday qilib, korporativ psixologiya 1950 yillargacha josh urgan.
50 yil keyin ham korporativ psixologiya albatta mavjud, ammo bu yaxshimi?
Hayvon xaq-huquqi faollari bu izlanish sohasida chuqur iz qoldirgan bolishi mumkinmi? Bazi ilk organuvchilar bu borada optimist bolishgan, uzoq muddatli yomonlashuvlardan keyin korporativ psixologiya jurnaliga osish korsatkichlarini taqdim etib berishgan. Gazef (1987) xattoki, “odam bolmagan organizmlarning xatti-harakatini organish bugun va bir asr davomida davom etkanidek psixologiya oz ichiga olgan aktiv soha korporativ psixologiya shunday bolsada, manosiga kora mavjud” degan (B.259) Ammo, hamma belgilar ham ijobiy emas. Viney, King va Berndtlar (1990) 1967 yildan to 1988 yilgacha tadqiqotlarni tekshirishgan va mushuk, it va quyon kabi turlarini organishda qisqarish borligini aniqlashgan. Standart laboratoriya taqqoslasa boladigan qisqarishlarni korsatmagan. Hali xam, tofon gorizontda bolishi mumkin. Korporativ psixologiya organish maydonini xushyorlik bilan muhofaza qilish lozim.
Korinib turibdiki, postmodernizmning mushkulliklari psixologiyadagi ananaviy metodikaning yuragiga pichoq urdi va yangi metodikalarning aniqlanishi uchun eshiklarini ochib berdi. Bu yangi yondoshuvlardan biri sifatli izlanishdir, aniqroq aytganda bu 18 asr oxirlarida boshlangan sifatli izlanishning asosiy farazlari postmodernizmning kopgina ishonganlariga oxshash edi. Misol uchun: sifatli izlanuvchilar yagona va holis voqelik yoqligiga ishonishgan, yani bu erda kop qirrali voqeliklar bolgan, yani izlanishdagi ishtirokchilar va ularning izlanuvchilari bilan ozaro aloqalari orqali hosil bolgan. Bunday tashqari izlanuvchilarning qadrlaganlari va xato fikrlari sifatli izlanishning komponentlari ekanligi tasdiqlagan. Bunga qoshimcha sifatida sifatli izlanishning yozma korsatmasi ananaviy APA — format qogozdan sezilarli darajada farq qilgan. Sifatli izlanish uslubi shaxssiz bolib, oquvchilar talim jarayonida rivojlantirgan tariflar kabi qoshimchalarni topishga umid qilishi mumkin bolgan. Sifatli izlanuvchilar inson huquq atvorining toliq tasvirini ularning nima va qanday qilishlariga qoshimcha tarzda odamlar xis-tuygularini ham qamrab oladi deb hisoblashadi. Agar ishtirokchilar aniq tafsilot yoki holatning tarifidan nima hosil bolishining oxirgi hukm chiqaruvchilarga bolsa, mahsus atamalar kunning tartibi boladi.
Ideografik-yondoshuvning eslatishicha sifatli tadqiqotchi malum bir joylarda oziga xos odamlarni organishga ishontirishgan. Bu ishonch umumiy bayonotda teskari detallarning xabat berganidek olqishga sazovor boladi. Tashqi yaroqlilik uchun aloqa muhim masala emas. Boshqa tomondan detallar uning aloqa sifatli izlanuvchilar tomonidan hayotning sifati uchun aloqaning darajasi kotaradi.
Ananaviy laboratoriya olimlaridan farqli olaroq sifatli izlanuvchilar naturalizmga qoshimcha haq ornatgan, agar tadqiqotchi insonlarning xulq-atvori va ularga xos bolgan muhitda ularning munosabati haqida nima va qanday savollariga javob olmoqchi bolsa buni organish uchun ularning tabiiy muhitidan ularning yaxshiroq joy yoq. Gubrium va Xolsteyn fikricha: (1997) har kungi hayotning manoli xislatlari bu dunyo ular atayin voqeliklarni boshqarganday ishtirokchilarning orientatsiya va faoliyatini oz ichiga oladi deydi. Naturalist izlanuvchilar bu dunyoni jarayonlarda notogri talqin qilmagan holda boyitilgan va aniq holda tasvirlashga intilmoqdalar. Sifatli izlanish tomonidan organilgan muammoning tabiati tipik IV-DV topilmadan sezilarli darajada farq qiladi. IV-DV izlanish muammosidan farqi sifatli izlanish kichik yoki mavjud bolmagan muammosi bilan ish koradi. Oldin xabar bergan izlanishlar bilan asosatsiya qilinadi.
Relevant variantni aniqlash va variantlar qanday qilib bir-biriga aloqadorligini aniqlash izlanuvchilarning vazifasidir. Ananaviy gepotezani tekshiruv tadqiqotiga oxshamaganining sababi izlanuvchi tor eksperimental gepoteza diqqatini qaratgandan kora aniq shakllangan eksperimental gepotezani rivojlantiradi. Sifatli izlanish olamshumulroq savollar bilan boshlanadi. Bu globalroq masalalar kopincha ahamiyatli savollari yoki gepotezalar yol boshlovchisi deb ataladi. Kopincha bu ahamiyatli sayohat savollari yoki gepotezalar yol boshlovchisi izlanish jarayonining aniq, torroq ekspektlarini aks ettiradigan bir qancha savollar tomonidan kuzatiladi. SHunisi muhimki, hech bir izlanish savollari ularning global boladimi yoki qoshimcha savollar boladimi izlanuvchining erkinligini chegaralay olmaydi.
Malumotlar anolitik jarayoni ham ananaviy sifatli yondoshuv va yaxshiroqdir. Sifatli izlanish strategiyalari orasida katta farq hosil qiladi. Misol uchun: IV-DV avlod izlanuvchilari tomonidan davom ettirilgan zamon etiboridagi jarayon, bu eksperimentlarga rahbarlik qilish malumotlarni analiz qilish, song esa malumotlar analizlari natijasiga asoslangan bayonnomasi tuzishdir.
Umumiy metodika eksperiaental ishtirokchilarini guruhning munosabati va tashqi variantni boshqarishning boshqa shakllarishi amalga oshirish uchun tasodifiy belgilaydigan tipik IV-DV yondoshuvdan katta farq qiladi. Sifatli izlanish ozining metodikasini yani psixologiya antropologiya, sotsiologiya va istemolchi izlanishini oz ichiga olgan holda manbalarning xilma-xilligini tasvirlaydi. Bu metodikalar etnografiyalar asoslangan nazariyalar tematik izlanish va fenomenologik tadqiqotlarni oz ichiga oladi. Bu yondoshuvlarni birin ketin korib chiqamiz.
Bu bolimning maqsadi bir yondoshuvni boshqasidan yaxshiroq deb tasvirlash emas bizning sinchikovligimiz ozlariga nomalum bolgan yondoshuvlar bilan kitobxonlarimizni tanishtirishdir. Alternativ izlanish yondoshuvlar raqamlarda osmoqda va ehtimol kelajakda ham kengayishda davom etadi. Malum bir yondoshuvni ayblash yoki maqtashdan kora tadqiqotchilarni bu yangi yondoshuvlar bilan tanishishga va ularning qanday foyda olib ketishlari mumkinligiga chaqiramiz. Misol uchun: qatiy sifatli organish ananaviyroq miqdorli IV-DV organishdan oldinroq bolishi va ragbatlantirishi mumkin.
Asoslangan nazariya yondoshuvida tadqiqotchi malumotlarni yigishning kop sonli bosqichlarini qollagan holda nazariyani boshqarishga urunib koradi. Garchi asoslangan nazariya tushunarli va qiyin jarayon bolishi uchun loyihalashtirilganiga qaramay ijodkorlar ham jarayonning muhim qismi bolib bunda tadqiqotchi yangi savollar berishi kerak boladi va malumotlarning yagona bayonotlari bilan kotariladi.
Smit va Davislar boyicha:
Asoslangan nazariya yondoshuvining yuragi ozidagi kodlashning ishlatishida mavjud boladi. Koproq yoki ozroq izchillikdagi fel-atorda ishlatilgan kodlashning uch xil turli toifasi mavjud. Ochiq kodlash ilmning maqsadi tarifiga oxshaydi. Tadqiqotchi osiq kodlash davomida organilgan xodisani kategoriyaga ajratadi va nom beradi. Aksial kodlash ochiq kodlashdan kategoriyalar va subkategoriyalar ortasidagi boglikliklarini topishni oz ichiga oladi. Oxirgi jarayon maxsus kodlash tub kategoriya va qoshimcha kategoriyalarning bu mohiyatga aloqasini jalb qiladi.
Asoslangan nazariyaning oxirgi mahsuloti izlanish haqidagi aytadigan kelishuv sistemasi va jarayonning modelidir, deb takidlaydi Smit. Asoslangan nazariya izlanuvchisi kelishuv tizimini korgazmali namoyish qilish uchun shartli matritsani tayyorlaydi.
Barcha tadqiqotchi va talabalar, temalik izlanish yondoshuvi bilan tanishlar. Uresvell (1994) fikricha, tematik izlanish “izlanuvchilar vaqt oraligida malumotlar yigish metodining turlarini ishlatish malumotlarni yigish va vaqt va mashgulot orqali boglangan yagona borliq va xodivani organadi” gan yondoshuvi deb hisoblaydi. (B.12)
Boshqa sifatli izlanish metodlaridagidek, tematik izlanish tadqiqotining boshqaruv, izlanuvchi isbotlashga harakat, qobiliyatni nazariya bilan boshlanmaydi. Togrirogi nazariya va tushuntirish jarayonda rivojlanadi shunisi aniqki, bazi sifatli izlanuvchilar (Neuman 1991) bu tushuntirishni “namuna nazariyasi” deb nomlashni maqul korishadi. CHunki haqiqatdan ham “bu tushunchaning ozaro boglangan toplami va bogliqliklarini oz ichiga oladi, ammo sababli bayonotlarni oz ichiga olmaydi” gan namunani tasvirlaydi. Tadqiqotchi bu namunalarni nazariya boshqarilgan namunalar yoki oldin xisoboti berilgan tematik izlanish bilan solishtirishi mumkin. (Yin 1989), Yin (1989) boyicha tadqiqotchi izohni rivojlantirish maqsadida sababli aloqa uchun izlaydi va vaqtinchalik qator analizida tadqiqotchi vaqt oraligida namunaning ozgarishini kuzatadi. Bular tematik izlanish metodi uchun malumot yigishning ikkita asosiy qoshimcha metodlari xisoblanadi.
Sartre, Xeidegger va Xusserllarning falsafiy fikrlariga asoslanadi fenomenologik metodi. Inson tajribalarining tadqiqotini oz ichiga oladi. Organilgan odamlar batafsil tarifi orqali jarayon metod sifatida manoning aloqalari va namunalarini rivojlantirish uchun kichik raqamlaridagi mavzular keng va uzaytirilgan mashgulot orqali organishni qamrab oladi. (Krasvell,1994, B.12)
Fenomenologik yondoshuv oldingi izlanish yoki nazariyaga ishorasiz tadqiqot savolining bayonotiga ozi ham imkoniyat beradi. CHunki bu inson tajribalarini tushunishga harakat qiladi. Bu yondoshuv kengaytirishdan kora umumlashni maqul koradi. Keltirilgan bu korsatkichlar, fenomenologik korsatkichlar ozlarining malumotlarini analiz qilgandek ularni boshqarish uchun hech qanday namunalarni turli mavjud emasligi ajablanarli emas. Krasvell (1994). Garchi malumot analizi uchun bosqichlar kamroq tuzilgan va jarayonlarni galma-gal bajarish uchun ochiqroq deb maslahat beradi, Dukes (1984) namunalar tajribaning maxsus turining tuzilgan invariantini qidiradi va song bu namunani turli tadqiqotchilarga tasdiqlash uchun topshiradi.
Stevensning eksperimental psixologiyasi yoki Vudvors va Sklosberglarning ishlarida ham etikaga bagishlangan kirish qismi bolmagan. Bu ajablanarli holat ema, CHunki osha vaqtda Amerika Psixologiya asossatsiyasi etika normalari kodlanmagan edi. Garchi faoliyat Stevensning kitobi chop etilishidan oldin boshlangan bolsada, APA 1953 yilgacha birinchi etik kodini rivojlantirmagan. Etika normalari tez-tez qayta korib chiqilgan. Eksperimental psixologiyaga qiziqish boshlangandan beri muhim burilishlar “inson ishtirokchilari bilan izlanishning yuritilishida etik prinsiplar” va “hayvonlarning qollanilishi va parvarishi uchun prinsiplar”. Ikkala normativlar toplami ham oraliq vaqt ichida bir martadan kop qayta korib chiqilgan. APA insonlar bilan tadqiqot uchun etika normalari rivojida pioner bolgan; bu hayvonlar bilan ishlash uchun shu kabi yoriqnomalarni rivojlantirishda professonal jamoalar bilan hamkorlik qilgan.
Kopgina kitoblarda insonlar bilan etik munosabatning tafsiloti 1963 yilda yozilgan klassik itoatkorliklarni organilishida ishlatilgan hiyla yolgonni misol qilib keltiriladi. YAkuniy xulosa shuki, hozirgi kundagi etika normalari shu kabi munozarali tadqiqotlarning oldini oladi.
Vest va Gunn 1978. Etika normalari boyicha “jamiyat psixologiyasining maydonida bir qancha zararli effektlar bolishi mumkin bolgan eksperiment uchun kerak bolmagan tektlar olib tashlangandan keyingi oqibatlari ehtimoli va qollab quvvatlovchi malumotlar yoqligida rivojlangan deb xavotir olgan, biroq , Adair, Deshenko va Lindsay (1985) metodik va etik amaliyotning bayonotida jamiyat psixologiyasi va shaxsiyat” nomli nashrida fikr qilingan. Bunga qoshimcha tarzda ular tajribaga oid izlanishlarning 58,5% xiylani ishlatishkanliklari yani raqamlar 1948 yilgacha muttasil osib borgani haqida (14,3%) axborot berishgan. Ortmann va Hertwig (1997) yolgon qabul qilsa boladigan tanlov bolmasligi kerakligini takidlab, qattiq fikrida turib oldi. Uchta mualliflar Broder, Kimmel, Korren tadqiqot jarayonlarida xiyla etik normalar bilan birgalikda qolish kerak degan javob xatlari yozishgan. Bugungi kungi psixologlar hayvonlar bilan psixologik tadqiqot yangi tahdid sifatida hayvon haq-xuquqlari harakati haqida fikrlay boshlashlari mumkin. Biro Devis Buri G.Stanleyxall, Jon B.Vatson, Ivan P.Pavlov va Edvard L.Torendiklarning tadqiqotlari uchun ilk antiviviseksionist va ommaviy axborot vositalari xujumlarini xujjatlashtirgan balki shu kabi munozaralar natijasida APA 1925 yilning boshlarida xayvonlar tadqiqoti qomitasini tashkil etganlar. Hayvonlarni eksperiment qilishdagi ehtiyojlari qomitasi 1925 yilda bolib otgan APA uchrashuvida APA qomitasining reputatsiyasiga Devis Buri (1990), qomita boshidan ikki tomonlama maqsadda hixmat qilgan. Hayvonlarni qollash uchun ikkala elon qilingan standartlar va insoniy mavjudodlar tadqiqotlar ishlashini taminlashni davom ettirishi mumkinligini payqagan (B.324). Albatta hayvon tadqiqotlarining ustidan munozara yoqolib ketgani yoq. Muallif qayta-qayta etik qatlamlarda hayvon tadqiqotini tanqid qilgan. (M: Boved va SHapiro, 1993; Robenson 1990) Katta ikki saylovlar psixologiya talabalari va APA azolari orasida hayvon tadqiqotlari qollab quvvatlashgani, ammo bu kabi topilmalari hayvon topilmalarining ogir qoidalari uchun ovozlarini pasaytira olmaydi. (M: Lon va CHeney, 1997, SHapiro 1997, Vonax 1997).
Albatta tanqidiy savol, qay tarzda etika normalari psixologik tadqiqotga tasirini otkazgani haqidadir. Bu erda etika normalari inson ustidan otkaziladigan tadqiqotning yigindisi qisqarganligi haqida hech qanday dalil mavjud emas, ammo Koren fikricha ularning xiylalari kamaytirish orqali shu kabi tadqiqotlar xususiyatlarini ozgartirgan bolishi mumkin. Oldingi yigirma yil davomida tadqiqot uchun qollangan hayvonlar soni dunyo boyicha 30-50% tushib ketganini tahmin qilishgan ikki bayonotlar shuni korsatadiki, psixologiya muassasalarining 15-25% hayvon laboratoriyalarini yopishgan va yana bunday muassasalarning 18-19% yopish haqida jiddiy munozaralar olib borishgan.
Etika tamoyillari Stevensning kitobi eksperimental tadqiqotga yana bir muhim yosinda tasir korsatkandan beri qoshilgan. Aytishlaricha qoshma shtatlardagi tadqiqotchilar izlanishni olib borishdan avval institutga oid qaytadan korib chiqishini maqullashga erishishlari lozim. Biroq qanchadan qancha goyalar tadqiqotchining IRB ga taklif olib haqidagi noaniqligi tufayli qalashib yotibdi. Misol uchun: Xerrera APA yoriqnomalariga amal qilgan.
Stevensning eksperimental psixologiyasida jins haqida hech qanday bob bolmagan. Bugungi kungi masalalar bilinarli darajada farq qiladi. 1998 yildan hozirgi kungacha Psixiinfo haqidagi tez qidiruvida sarlavhasida “jins” bolgani topilgan.
Bu ozgarishlarga nima sabab bolgan? Biz ikki omilni alohida etiborga olamiz, ammo bu omillarning tasir darajasi yoki shartli ravishda tegishli bolishi mumkin emas. Birinchidan, psixologiyada ayollar tomonidan joylashtirilgan intizom xosil bolgan xovvord ayollar 1950 yilda psixologiya doktorlik darajasining 14,8% nigina 1960 yilda 17,5%, 1972 yilda esa 26,7% ammo 1984 yilda 50,1% yigishgani haqida axborot bergan. Miqdor 1991 yilgacha 61,2% osdi. Psixologiyaga taxsir korsatgan ikkinchi omil ananaviy erkaklar ustunlik qiladigan maydonlarga yol ochib bergan ayollarning fikr va tanqidlari sifatida jamiyat va ilmdagi ozgarishlarni aks ettiradi.
Genezis ozgarishidan qatiy nazar ozgaruvchanlik bu haqiqat: psixologiya 50 yil oldindan kora ancha-muncha gender haqida tushunchaga ega. Bu ozgarish eksperimental psixologiya maydonida ozini ochiq korsatdi. Jins yoki Genderga taalluqli bolgan mavzularni oz ichiga qamrab olgan. Tadqiqotga asoslangan kitoblarni topish mushkul ish bolib qoldi.
Psixologiyaga ilk urgu va qiziqish oxirgi 50 yil mobaynida ozgardi. Stevensning qollanmasi psixologik laboratoriyasining yigindisi edi. Bu erda bitta katta bolim bolib u ham psixologik tadqiqotlarga bagishlangan.
Urf-odat boyicha psixologiya eksperimental tadqiqotlar intizomi bolgan. Xovvort Ed Al (1986) qayd etishicha yangi PXDS ning deyarli 70% avvlgidan to 1940 yilgacha eksperimental psixologiyada bolgan, biroq Xovvord Ed Al 1960 va 1984 yillar ichida psixologiyada PXDSning sogliqqa xizmat korsatishni taminlovchi va Akademik tadqiqotchidagi tezlik ozgarishini tasvirlovchi ajoyib Graff bilan taminlagan. Ikkala guruh raqamlari yiliga tahminan 10% tezlikda osishini korsata turib 1960 va 1972 yillar oraligida tahminan teng bolgan. Biroq 1972 yildan 1984 yilgacha sogliqqa xizmat korsatish sohasi sogliq suratida osishda davom etgan. Akademik tadqiqot raqamlari esa tushib borgan.
Oquv rejasi oxshash namunani korsatgan. Keyess va Xodberglar ularning bitiruvlari haqida Albiyan kollejidan bayonot bergan. Boshlangich guruhda foydali degan koproq eksperimental nazariy kurslar royxatga olingan bolsa, keyingi guruhlarda amaliy kurslar eng foydali kurslar xisoblana boshlagan. YOlgiz istisno, bu hozirgi asoslar bilan ikkinchi kurs va tadqiqot metodi boshqa tomondan qaraganda kopgina amaliy kuslar 10 yoki undan ham koproq yutuqlarni namoyon qilgan. SHunday qilib u bir muncha aniqki, “Professional psixologiya ustunlik qila boshlagan”. Garchi psixologiyaning diqqati markazida amaliy asosga ozgargan bolsada, bu ozgarish eksperimental tadqiqotlarning yakuni bolishiga belgi bolmadi. 1900 yilning boshlaridayoq oz qiziqishlarini boshlagan amaliy tadqiqotga qiziqish yangilik emas. Ammo qiziqishning darajasi ozgargan.
Stevensning kitobi talabalar uchun qollanma bolishi kozda tutilmagan edi: uning kitobini tariflashda Stevens shunday degan: “Bu kitob yuqori darajali olimlar va bitirgan talabalar qollashi maqsadida yozilgan” garchi bularning qoshilishining boshida munozarali bolishiga qaramay 1900 yildan oldingi talabalar uchun eksperimental psixologiya bilan shugullanish tanishtirilgan edi. Va eksperimental faoliyatning birinchi yili asrlar davomida birinchi 10 yilligida standart bolib ulgurgan edi. Albatta, tadqiqot bilan shugullanish Stevensning kitoblarida talabalar talim rejasining muhim komponentlari bolgan.
Xoldar Leavitt va Miskenna axborot berishlaricha 95 % katta namunaviy bitiruvchilar bolishi raislari talabalarning eksperimental psixologiya kursida talim olishlari kerakligini tavsiya etgan. Eksperimental psixologiya kursida talim olishlari kerakligini tavsiya etgan. Eksperimental psixologiya bilan shugullanish maktab bitiruvchisiga ruxsatnoma olishi uchun raqobatdosh bolishi uchun hal qiluvchi kalit boldi. Eksperimental psixologiya yoki tadqiqot metodlaridagi kurslarda qatnashish bir xil narsa; rosti tadqiqot talim olish boshqacha bolishi mumkin. APA talabalarning psixologiya talim rejasi haqida davriy tekshirishlar olib bordi.
“Psixologiyadagi yuqoriroq ziddiyat orqali mustaqil malumot berish kotarilgan zaruriyat”
Bazi aloqador malumotlar bilvosita tajribasiz psixologiyaga oldingiga qaraganda koproq haqiqiy tadqiqotni oz ichiga oladi, degan xulosani qullab quvvatlaydi. Talabalar tadqiqot konferensiyalari talabalarni topilmalar bilan tanishtirishni 1960 yillar oxirlarida boshladi. SHu kabi konferensiyalar mamlakat boylab tez tarqalib ketti. Smit va Davis ayni vaqtda chop etilgan talabalar tadqiqoti jurnallari royxatini tuzgan. SHunday qilib bu erda ikkala talabalar tadqiqoti korgazmasi nashriyoti etarli chiqish tuynugi bor. Tadqiqot boshlangich bitiruvchi talabalar yoki PXDS oz ichiga olgan mashgulot ancha kamdir.
Stevensning kitobida (1951) “fiziologik mexanizm” deb nomlangan bolim bolib tasirlanish va harakati kabi bolimlarni oz ichiga olgan. Bu kitob yana “Neural mutatsiyaning mexanizmlari” va “Sensor jarayonlar” haqida kopgina bolimlarni oz ichiga olgan. Barcha bu malumotlar tabiattan biologik bolgan va malumotlarning bir turi bolib, fiziologik psixologiya keyin biologik psixologiya, biopsiyasi yoki neyrotalim deya tanlana boshlagan.
Psixologiya kurslarning kirish qismini organgan har qanday odam bu kursga neyro ilmiy malumotlarning tasiri haqida bilib oladi. Garchi biologik asoslarning maxsus bobida yoritish 1891-1910 yillardan beri kirish qismida pasayib ketgan bolsada, biologik malumotlar hozir bobning yarim qismini qamrab oladi. SHunday qilib, neyro ilm va biologik psixologiya mavzulari psixologiyaga sezilarli darajada tasir korsatkandek tuyuladi, qiziqarlisi shundaki, Robens Kraik, Stavman psixologiya jurnallari, psixologiya dissertatsiya mavzulari va eslatma analizlari orqali psixologiyadan bu yonalishlaridagi malumotlarni analiz qilish orqali organgan. Bu bosqichda neyro ilm psixologiyaga qaraganda koproq biologik ilmlarning markazida joylashgan bolishi mumkin. Va qandaydir yol bilan ozining mustaqil ilmiy tartibini tuzishi mumkin bolgan. Izlanish qayerda chop etilgan xisobga olmaganda bu xavfsiz farazki neyropsixologiyaning maydoni psixologiyani oz ichiga oluvchi kun tartibiga katta zarba bergan. Kognitiv psixologiya garchi ilk psixologlar miya faoliyati bilan qiziqqan bolsada Vatsonning bexaviorizmi bu kabi tadqiqotlarga tosqinlik qiluvchi zarba boldi. Biroq Ellis va Xund misol keltirishicha 1950 yildagi turli xil voqealar kognitiv psixologiyaga yangi kuch tasir qilishiga sabab boldi. Stevensning kitobida kognitiv kuch har qanday bolim bolmaganligi ajablanarli emas. CHunki asrning birinchi yarmida Bexavioristik tasir kuchli bolgan. Rober Tiper Stevensning bolimida organish va ozgartirish ichida kognitiv jarayonlar deb nomlangan bobning muallifi bolgan biroq bu bob sezilarli darajada tarixiy va zamonaviy psixologiya unchalik ham togri kelmaydi kognitiv jarayonlarni organish maqsadida tasvirlar bolimida shunday yozadi: intnospeksiya xali xanuz foydaliligi rost.
Bu bobning asosiy qismida jarayonlarga induksiv, dedaktiv va inventiv yondoshuvlarni diqqat markaziga olgan holda tushunchalarni tuzish bilan ish korgan. Psixologiya bexiovarizm tomonga siljishga tayyormidi yoki yoqmi? YOki kopgina yaqin kognitioristlar bu ozgarishni sababsiz kutayotganmidi yoki yoqmi? Robens Gosling va Kraik (1999) kognitiv psixologiya. Psixologiyadagi tadqiqot osganligini aniqlagan. Kognitiv psixologiya haqidagi Slabmen maqolalari 1950-1952 yildan, 1995-1997 yilgacha besh marta kopaytirilgan. Psixologiya oxirgi 50 yillikda kognitiv psixologiyaga tadqiqotga urgu berishdagi sezilarli darajada ozgarib borishidan ravshandek tuyuladi.
Biz oxirgi 50 yillikda kompyuterlarni esperimental psixologiya rivojlanishining oxirgi sifatida saqlagan bolsakda, bu xali hammasi emas, fakt shundaki kompyuterlar psixologiyaning ilmiy faoliyatiga eng kop raqobat bolsa kerak.
SHunisi aniqki kompyuterlar psixologik tadqiqotlarning omadi bolgan. Har qanday tadqiqot jurnaliga koz tashlasangiz bu nuqtai nazarni qollab quvvatlovchi malumot topasiz. Qayta korib chiqish metodi bolimi, tadqiqotchilar kompyuetirini qollagan holda tajribalarini korsatishga kuchli ishlatilyapti.
Natijalar bolimiga qarash malumotlarni analiz qilishda kompyuterlardan foydalanishga yanada kuchliroq intilishni korsatadi.Muallif yozuvlarni korib chiqishi orqali tadqiqotchilar e-mail adreslarini mail orqali almashinishlarini korsatib beradi.Xar qandats psixologik muassasaga qaraganda kompyuterlarning xar erda xozirligini kuchaytiradi: kompyuterdan foydalanmaydigan bironta bolim azosini topingchi, bayonnomani qolda yozayotgan odamni topish qiyin. Kompbyuter orqali malumotlarni analiz qilayotgan talabalarni topish qiyin emas. Xaqiqatlar xam eksperimental psixologiyaga kompyuterlarning tasirini baxolash xam mushkul ish.
_{Diagnostika grekcha dia - ozaro, orqali va gnosis - aniqlash sozilaridan olingan. Diagnostikos - aniqlash usullari. Ammo adabiyotlarda uning turlicha tahlil etish uchraydi. SHundan kelib chiqib, psixodiagnostika shaxsning individual — psixologik xususiyatlarini olchash va aniqlash usullarini organadi, degan mulohazani berish mumikn. Oz navbatida, shaxs psixikasining oziga xos xususiyatlarini organish uchun metodikalarni ishlab chiqish, ularni amaliyotga tatbiq etish talablari va mezonlarini ham organadi. Olchash va aniqlashni psixodiagnostika metodlari amalga oshiradi. Aynan psixodiagnostikaning nazariy sohasi sifatida umumiy psixodiagnostika quyidagi masalalarga etibor qaratadi:}

• 
  _{validlik va ishonchlilik diagnostik mulohazalarga kelish qonuniyatlariga;}
  
• 
  _{psixik holatlarni alohida belgi yoki aniqlovchilar asosida diagnostik xulosalarga kelish qoidalariga.}
  

_{Buning uchun bazan murakkab, bazan oddiy usullardan foydlanishiga togri keladi. Qiyofalarni organishda qiyosiy standartlar, ozaro aloqador hisob-kitoblar, alohida psixodiagnostik tekshiruv, eksperiment va ekspert talqinlarga tanyanadi. Zarur gipotezalarni ilgari suradi va ularni isbotlaydi.
Psixodiagnostika predmeti umumiy, tibbiyot, pedagogik, yosh, sotsial psixologiyalar va psixologiyaning boshqa tarmoqlari bilan uzviy aloqadorlikda. Ushbu fanlarda organiladigan hodisalar, xususiyatlar va xossalar psixodiagnostika usullari yordamida amalga oshiriladi. Psixodiagnostik olchash natijalari orqali psixologiyaning har xil yonalishlarida ilgari surilayotgan nazariy mulohazalar togriligini tekshirish usuli ham hisoblanadi.}
Maruza — 4s