Pedagogika va psixologiya fakulteti

Brass instrumentlar yangilanish savolnomalar, aqliy test.
Tomning birinchi bobida, Gudvin eksperimental psixologiyaning asoslari, yani XIX asrda boshlangan ilmiy tekshirish metodikasining 4 kategoriyalarda royxatini tuzish haqida fikr yuritadi. Bu bobning birinchi bolimida, bir shu 4 yonalish starusning tasiri ostidagi matndan bayon korib chiqamiz.
Garchi bu sarvlaha diqqat markazida instrument nazarda tutilganiga qaramay, bu instrumentlar bilan organilgan mavzular dolzarb markaziy nuqta edi.
Gudvin tasdiqlaganidek, tadqiqotchilar bu yondashuvni “SHunday asosiy bilim olish (pozovatelskiy protsessы) jarayonlari, yani his qilish, qabul qilish (vosprinyatie), diqqat etiborva xotira” ni organish uchun ishlatilgan.
(Gudvin eksperimental psixologiyaning asoslari)
Stefensning matnida (1951), barcha bilish jarayonlari, qamrab olingan edi. His qilish va qabul qilish haqida “His-tuygu jarayonlari” qismida korib chiqilgan bolib, u 11 bobdan, deyarli matn boblarining uchdan bir qismini qamrab oladi. Bu bobda diqqat etiborning turli korinishlari ham korib chiqilgan edi, ammo boshqa tomondan, bilish haqida ham malumot berilgan. YAna bir bobida Robert Liper tomonidan “Bilish jarayonlari” bilan birgalikda “organish va tartibga solish” matnining bolimi bor.
Bugun tadqiqotning bu sohalari jonli va yaxshi esga olinadi, ammo muvozanat ozgargandek tuyuladi. Misol uchun, Perlmon va Milann (1999) olib borgan katta ... oquv kursini tekshirish natijasida aniqlanishicha, faqatgina 26 foiz maktablarda his qilish va qabul qilish kursi royxatga olingan boshqa tomondan olganda bilish qobiliyati bor, yaxshi va gullamoqda. Perlmon va Milann fikrlaricha, bilish 1975 yilda yuqori 30kurs royxatida bilmaganiga qaramay 1991 yilda hamma kollejlardagi psixologiya kursi royxatiga olingan toqqiz eng kop uchraydiganlaradan bolgan. SHifokorlar universitetlarini oz ichiga olgan holda, bilish 1975 yilda kop jihatdan yol ochilgandan keyin (45% dan 100%gacha), 19 yildaorganishga qaraganda koproq royxatga kirgan (18% dan 78% gacha), kopgina jurnallar diqqati markazida bilishga doir mavzular bolgan, ammo oldingidan kora koproq keng kolam kasb etgan (poluchivshiy shirokoe opredelenie).....
Jurnal malumotlar bazasi prizmasining tez korib chiqishda bilinarli darajada kop 100 ta jurnallarning sarlavhasiga “bilish” yoki “bilish qobiliyati” korsatilgan. Qiziqarlisi shundaki, bilish sohasi Brass instrumentlarining davri bilish aloqani davom ettirgan, chunki buni instrumentlari orqali aniqlash hozir ham qiyin. Albatta, Brass instrumentlar kompyuterlarga ozgargan. Kompyuterlar haqida keyingi boblarida soz boradi.
Bugungi kunda, shu aniqki sorovnoma va savolnomalar mavjud, holbuki, introspeksiya qattiq tushib ketgan. 10 tadqiqot metodlar matnlarining mos misoli shuni korsatadiki 9 ta sorovnoma metodikasini va 1 tasi savolnomaga, bularga solishtirganda faqat bittasi introspeksiyaga togri keladi.Introspeksiyani qamrab olgan matnlar batamom muammoni echgan, metod sifatida tadqiqotchilar eksperiment uchun oz fikrlarini jamlash maqsadida qollashlari mumkin, ammo haqli tadqiqot yondashuvi sifatida emas.
Garchi Liberman Introspektsiyani chegaralangan holda ishlatishga chaqirib nashr etgan bolsada, ammo qollab quvvatlovchilar bolmagan. Maqolada bitta ijobiy va bitta salbiy javob xatidan song Amerikalik psixologda 1981 yilgacha, sarlavhasida “Introspektsiya” sozi ishlatilgan maqola bolmadi. Bunga taqqoslaganda, Bornostein (2001) 7 ta keng miqqiyosida oqiladigan jurnallarni baholadi. U katta raqamlarda organishlar, shaxsning jurnali va jamiyat psixologiyasi (85%) va murojaat qilingan psixologiya jurnalida (63%) savolnomalarga faqatgina meyor natijasi sifatida tayanilganini xabar bergan. Bundan tashqari “malumotnomalar ikkala jurnal va yillar orqali buzilgan vaqtda, 40% hamma chop etilgan organishlar tekshirilganda faqatgina meyor natijasi sifatida ishonilgan”. (Borsteynning 2001, B.39) Borsteynning, psixologiya sorovnomaga tayangan ilmiga aylangan yoki aylanmagani haqida tashvishlangani, xayratlanarlimi?
Gudvin birinchi bobda takidlaganidek, Galton va Kettellar, Vudvorsning (1938) eksperimental va korrelyativ metodlari ortasidagi farqni topmagunicha, individual farqlarni olchash yondoshuvini yani umuman olganda eksperimental yondoshuvni rivojlantirganlar. Vudvors, eksperimental yondoshuvni tasvirlab berishda “argument”, “bogliq ozgaruvchanlik”, “boshqaruv”, “ozgaruvchanlik qonuniyati” (B.2) va “sabab va effekt” kabi tushunarli terminlarni ishlatgan. SHuningdek, “Vudvors individual farqlarga asoslangan “korporativ va korrelyativ metod”larini ham tasvirlab bergan. U korrelyativ metodini shunday tasvirlagan: ikki yoki kop bir xil individuallarning xususiyatlarini olchovi, bu xususiyatlar korrelyativini xisoblaydi va faktorlarini analiz qilishda davom etadi.” (B.3.) Oxir oqibat, Vudvors korrelyativ yondoshuvi sabab va oqibatlarini organmaydi, ammo koproq “turli oqibatlar korrelyasiyasini” organadi deb yozgan. Qiziqarlisi shundaki, Vudvors, osha ruhshunoslar bu ikki yondoshuvlarga oz xissalarini qoshganlari va natijasi ijobiy bolganini korsatib bergan. Vudvorsdan farqli Stevensning bobi metodiga oid bolmagan, balki, uning sarlavhasida shunday yozilgan edi: “matematika, olchov va psixofizika” (B.B.-1-49). Bu erda Stevens ozining olchov shkalalari tushunchani namoyish qilgan. Stevensning muayyan eksperimental va korrelyativ tushunchalarga ishora ham edi.
“Korrelyasiya” indeksida uchta aytib otilganlarni tasvirlagan, ammo bularning bari tadqiqot yondoshuvidan kora statistikada ishlatiladigan terminlar bolgan. Stevensning indeksida eksperimental terminlarni qidirish samarasiz. “Sabab va oqibat” ga bitta ishora bolgan, ammo bu ham faqatgina vaqtinchalik bayonot qilingan. Lekin Stevensning boblarini korib chiqilganda ikkala yondoshuvda ham malumot yigish uchun uning bilinarli darajada tasiri korinadi. Garchi, kopgina boblari eksperimental yonldoshuvga malumotlar yigishni tasvirlasada, kopgina malumotlar prezintatsiyasi diagramma va grafik shakllarda bolgan. Bugungi kundagidek tasvirlab beradigan statistik testlari bolmagan. SHunday qilib, Stevensning davri davomida bu ikki yondoshuvlarni yigish va malumotlar bilan ishlash bir vaqtda bir munsa yaxshi paydo bolgan.
Bugun, Gudvin birinchi bobida aytilganidek, aqliy test qilish eksperimental psixologiyadan alohida va farqlanuvchi sohadek tuyuladi. Biroq Perpman va Makkanlar (1999) testlar va olchov, statistik raqamlar, eksperimental raqamlar tadqiqot metodlar, oz ichiga katta kategoriyani kiritgan holda royxatini tuzgan va ularni metodika eksperimental deb nomlagan. Xali xanuz, oldin aytib otilgan 10 ta tadqiqot metodlar matnlari namunasining indekslarining qidiruvi, psixologik tekshirish tushunchasining sistematik tarqalmasligini korsatdi. Tekshiruvdan bir nechagina terminlar matnda paydo boldi. Ammo, ularning tarqalishi eksperimental metodlarining kontekstida bolgan. Bugungi kunda, shunday tuyuladiki, tadqiqotchilar testlarni, qatnashchilarni “argument” kabi guruh kategoriyalarga ajratish uchun yoki osha testlar va tekshiruvlar tez-tez takrorlanib turadigan eksperimentdagi tobe olchovlarni korsatish uchun qollashlari mumkinligi ehtimolini inobatga olmagan holda bu sohalar bir-biriga yaqindek tuyulishi mumkin. (Boristein, 2001)