Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

Савол ва топширицлар
1. Д изартрияга таъриф беринг. Унинг пайдо бўлиш сабаб- 
лари, механизми, локализацияси ва оғирлик д ар аж ал ар и н и ёри- 
тинг.
2. Д изартрияни тавсиф лаб беринг. Унинг асосий ф орм ала- 
рини тавсиф лаб беринг.
3. М ахсус ,болалар боғчасига борганда дизартрик б олалар 
нутқини кузатинг.
4. Д и зартри к болалар нутқини текшириш учун дидактик 
м атериаллар танланг.
5. Д и зар тр и к болаларнинг қўл моторикасини ривож ланти- 
риш учун ўйин маш қларини танланг.
6. Д ислалия ва дизартрия нутқ кам чиликларига қиёсий тав- 
сиф беринг.

---

Овоз нутқни узоқ масофадан эшитишни таъминловчи муҳим 
воситадир. Инсон бўғизи орқали чиқадиган, м ураккаблиги ва 
социал аҳамиятидан қатъи назар, ҳар қандай товуш ҳақидаги 
тасаввур инсон овози тушунчасига киради. Овоз нутқнннг ифо- 
далилиги, эмоционаллиги ва мазмуни аҳамйятини таъминловчи 
воситалардан бири бўлиб, у нутқнинг эшитилишини таъмин- 
лайди.
Овознинг энг оддий кўринишлари инсоннинг инграши, ба- 
қириши, кулиши, йўТалиш каби реакцияларида иф одаланади.
Овоз функциясининг бузилишлари кўпинча б олалар ва. ўс- 
м и рларда кузатилади. 
Овоз бузилиш ларининг келиб чиқиш 
сйбаблари турличадир. Булар бўғиз, бурун-ҳиқилдоқ, оғиз-ҳи- 
қилдоқ, ўпка, бронхлар ва трахея касалликлари, ю рак-ва ю рак- 
қон томир сйстемаби 
касалликлари, гапириш да ва қўш иқ 
айтиш да овоз гигиенасига риоя қилмаслик, овозни ҳаддан таш - 
қари зўриқтириш , овоз чиқарйшнинг нотўғри 
техникаси ва 
эшитишнинг пасайиши бўлиши мумкин.
Кўрсатилган этиологик ф акторлар органик ва функционал 
овоз бузилиш ларини келтириб чиқаради.
Б ол ал ар овозининг ўзгаришига овоз мускулатурасининг ги- 
перфункцияси сабаб бўлиши мумкин, чунки б олалар ўйин вақ- 
тида, деклам ация қилганларида, қўш иқ айтаётганларида, ба- 
лан д овоз билан ўқиётганларида, д а р сд а ж авоб бераётганлари- 
д а баланд овоздан ф ойдаланадилар, бунда овознинг ҳаддан таш - 
қари зўриқиши кузатиладй. Нотўғри овоз намунасини кўрсатиш , 
болаларнинг шу овозга тақлид қилиш лари ҳам овоз бузилиш- 
ларини келтириб чиқаради.
Б алоғатга етиш даврида овоз бузилиш ларининг келиб чи- 
қиш хавфи м авж уд бўлади, шунинг учун мутация даври д а 
хорда қўш иқ айтишдан сақланиш керак. Қўш иқ айтиш да ўз 
овозига мувофиқ келм аган овоз регистрида куйлаш ҳам зарар - 
лидир.
Ю қорида кўриб чиқилган ҳоллар физиологик овоз бузилиш- 
лари га олиб.келади.
Овоз гигиенасига доимий риоя қилм аслик функционал овоз 
бузилиш ларининг асосий сабабидир. Ш унингдек, нотўғри овоз 
намуналари, овознинг тўла ш аклланиб бўладиган даврга қад ар
(18 ёш) овоз гигиенасига риоя қилмаслик, эшитиш назорати- 
нинг етарли д а р а ж а д а бўлмаслиги ҳам функционал овоз бузи- 
лиш ларига сабаб бўлади.
Органик овоз бузилиш лари овоз аппаратининг нотўғри ри- 
вожланиш и н атиж асида келиб чиқади. Б у овоз бузилиш лари- 
нинг кўпчилиги бўғиздаги касал л и кл ар , ўзгариш лар ва ш ам ол- 
лаш жараёнининг натижасидир.
Гармонал тузилиш даги патологик ўзгариш лар, ж ум л ад ан
қалқонсимон без касалликлари кўпинча овоз бузилишларюни 
келтириб чиқаради.

---

Овоз б у зи л и й лар и келиб чиқишига кўра функционал ва ор- 
ганик овоз бузилиш ларйга бўлинади.
Органик 
овоз бузилишлари 
периферик ва м арказий харак- 
терда бўлиши мумкин.