Pedagogika kafedrasi


larga duchor bo‘ladi. Axloqiy tarbiyasi yaxshi odam ehtiyojini qondirishning



Download 3,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet194/430
Sana10.02.2022
Hajmi3,45 Mb.
#440704
1   ...   190   191   192   193   194   195   196   197   ...   430
Bog'liq
xalq pedagogikasi. qiyosiy pedagogika

larga duchor bo‘ladi. Axloqiy tarbiyasi yaxshi odam ehtiyojini qondirishning 
to‘g‘ri yo‘llarini izlaydi hamda odamlar bilan muloqotda bo‘lib, yaxshi 
ijtimoiy sifatlari takomillashib boradi. 
 
Oila - xayotiy mazmuniga xamda jamiyat tomonidan ma’kullanadigan
xususiyatlarga ega bulgan ijtimoiy xodisa . Unda ijtimoiy xayotning barcha
asosiy kirralari , vazifalari xamda xususiyatlari , sinkretik tarzda bulsada , 
mujassamlashgan . 
Inson umri mobaynida oila ta’sirini sezib turadi , dastlab ota-onasining
oilasida , sung uzi kurgan oilasida xayot kechiradi . Xaar ikki xolda xam oila
insonning shaxs sifatida karor topishiga muxim tarbiyaviy ta’sir kursatadi 
.Inson oilada nidividual va ijtimoiy xayot kunikmalarini xosil kilibgina
kolmay , balki unda uzaro munosabatlarni yulga kuyish buyicha ota-ona
makomini xam oladi . Aksariyat tadkikotlarda oilaning ijtimoiy institut
sifatidagi turt asosiy vazifasi ajratib kursatiladi . 
Birinchi vazifa – farzandlar tugilishi Bilan boglik. 
Ikkinchi vazifa – Yangi avlodni Ushbu jamiyat madaniyatidan baxramand
etish . 


137 
Uchinchi vazifa – shaxsning uzini-uzi kamol toptirish , uning kobiliyatini
yuzaga chikarish uchun sharoit yaratish 
Turtinchi vazifa - shaxsning muomala-mulokotga , xissiy kulaylikka bulgan
psixologik extiyojini kondirish . 
Shaxs ijtimoiy faolligini shakllantirishda yaxlit jarayonning bu kirrasiga
kuplab omillar , jumladan , oilaning moddiy farovonligi , ota-onaning saviyasi , 
oilaviy kadriyatlar tizimi , bolaning ta’lim olish jarayonida ota-onaning
ishtiroki singari jixatlar ta’sir kursatadi . 
Oilaning farovonligi shunchaki emas , balki farzandni kamol toptirish
uchun moddiy va ma’naviy mablaglar , shuningdek , ishlab chikarish
faoliyatidan bush vakt ajratish imkonini beradigan zarur shart sifatida
muximdir . 
Bunday moddiy shart-sharoitlarda bolaga uyinchoklarni , ukuv-kurollarni , 
asbob-uskunalarni , kitob-daftarlarni qo‘ya oladigan aloxida xona ajratish , oila
byudjetidan bolaga boshka shaxarlar va mintakalarga ekskursiya va sayoxatlar
kilish uchun , turli sport seksiyalari xamda tugaraklarga katnashish uchun
xamda maktabdan tashkari kushimcha bilim olish uchun mablag ajratish
imkoni kiradi . 
Bolada eng katta ishonchni oila a’zolari xosil kilishi , tabiiy . Bolaning
atrofdagi odamlarga munosabati , oila a’zolari urtasidagi munosabat axloqiy
jixatdan kanchalik yuksakligiga boglik . Ota-ona mexridan , gamxurligidan
baxramand bulmagan ,oilaning xar tomonlama ximoyasini xis etmagan bola
uz atrofidagi odamlardan xavotirda , xadiksirab yashaydi . Oila muxitidan
xayrixoxlik esa , aksincha bolada atrofdagilarga nisbatan xurmatni kupaytiradi , 
uning ijtimoiy faolligini oshiradi . 
Inson uzi tugilib usgan oilada ilk bor tarbiya oladi . Uning tarbiyasi uz 
oilasidagi oila a’zolari Bilan mulokotda va uzaro munosabatlar orkali
shakllanadi . Bolaning kelajakda shaxs sifatida shakllanib, komil inson bulib
yetishuvida kanday oilada tarbiyalanganligi , oilada kanday iklim xukm
surganligi , uz ota-onasi Bilan bulgan uzaro munosabatlarning kay tarzda
kechganligi muxim axamiyat kasb etadi . Shuning uchun xam insoniyat
madaniyati tarixining ilk davrlaridanok oilada farzand tarbiyasiga aloxida
e’tibor berib kelingan . 
Ming yillik tarixga ega bulgan xalqimizning buyuk dostonlari « 
Alpomish» , « Gurugli» , shuningdek Shark mamlakatlari xalqlari uchun katta
ma’naviy manba bulmish xind xalq dostonlari «Maxobxarat» , « Ramayana»
kabilarda mazkur masala yorkin tasvirlangan . 
Pedagog , psixolog olimlar izlanishlaridagi jamiyatimiz tarakkiyotining
ijtimoiy-siyosiy jixatlari , milliy istiklol mafkurasining tarixiy negizlari , 
utmishda utgan allomalarning goyaviy karashlari , oila va oilaviy tarbiya
masalalariga bagishlangan , fikr-muloxazalar , inson va jamiyat rivojini boyitadi 
, soglom ma’naviy axloqiy ruxini saklash va mustaxkamlashga xizmat kiladi . 
Kadimgi madaniy merosimiz xisoblangan « Avesto»da naslning pokligi , 
tozaligiga aloxida e’tibor berilgan , karindosh-urug , aka-ukalarni kuda bulishi
koralangan . 


138 
Shu ma’noda boshka manbalar katori «Avesto»ning mafkuraviy manba
sifatidagi kimmatli pedagogika Fani uchun ilmiy asosdir . 
Ota-onaning farzandlariga va farzandlarning ota-onasiga mexr-okibatli
bulishlari , ularning ota-onalik va farzandlik burchini , mas’uliyatini xis kilish
masalalari xalqimizning milliy kadriyatlarining shakllanishida muxim
ma’naviy manba bulib xizmat kilganligi shubxasiz . Shariat konunlarida Islom
ta’limotida Kur’oni Karim va Xadisi Shariflarda oilaviy munosabat koidalari
asosiy urin egallaydi . Zotan , ota-ona farzandni dunyoga keltiruvchi
tarbiyalovchi , xamfikr , dust , xayotda yulboshchi , oilaning moddiy va
ma’naviy ta’minotchisi tarzida uluglanadi . Shuning uchun xam Kur’on
ta’limotiga kura oilada ota-ona eng mukaddas zot . 
Ibn Sinoning « Donishnoma» , «Risolai ishk», «Uy xujaligi» kabi
asarlarida xam tarbiya pedagogikasi va tabobat masalalariga oid kimmatli
muloxazalar keltirib utilgan . 
«Ota-ona , - deb yozadi u , - xam nazariy , xam Amaliy jixatdan oilada
tarbiya masalalari mukammal uzlashtirmogi lozim . Agar ular tajribasiz bulsa , 
uz farzandlarini yaxshi tarbiyalay olmaydi . Yomon tarbiya kurgan bola
nafakat Ushbu oila , balki kushnilarga , maxalla-kuyga xam yomon zarar
keltirishi mumkin . 
Shu sababli xam oiladagi bola tarbiyasi ota-onaning jamiyatda tutgan
mavkeidan kat’i nazar , ularning birlamchi vazifasidir , deb xisoblaydi . 
XI asrning buyuk mutafakkirlari Yusuf Xos Xojibning fikricha , farzand
kurish va unga tarbiya berish xar bir inson uchun buyuk baxtdir , ularsiz
xayotning ma’nosi yuk . Lekin bu narsa ota-onaga katta mas’uliyat yuklaydi , 
uning uddasidan chikmok , xar bir ota-ona uchun xam farz , xam karzdir . 
Shuning uchun xam oilaviy tarbiyani Yusuf Xos Xojib bola axloqiy
tarakkiyotining asosi , deb xisoblagan . «Agar bolaning xulki yomon bulsa , 
bunda bolaning aybi yuk , xamma ayb-otasida». Shuning uchun xam ota-ona
ayniksa , ota bunga katta e’tibor bermogi lozim . 
« Kutadgu bilig»da oilada muomala odobiga katta e’tibor berilgan . 
Undagi asosiy tamoyil til Bilan dil birligi ekanligi urtaga tashlangan va
bularning barchasida bilimning axamiyati ta’kidlangan . 
Kaykovus Unsurulmaoniyning oilaviy tarbiya xakidagi karashlari « 
Kobusnoma» asarining «Ota-ona xakkini bilmok zikrida» bobida atroflicha
bayon etilgan . Olim va alloma Kaykovus ota-ona uz farzandi uchun xatto
«ulimga xam tayyor» ekanligini ta’kidlab , uz navbatida , ularni aslo
ranjitmasliklari , aksincha , shirinsuxanlik Bilan munosabatda bulish lozimligini
aloxida uk- 
tiradi : « Xaar bir farzandki , okil va dono bulsa , ota-ona mexr-
muxabbatini ado etmakdin bosh tortmagay» . 
Dunyoda necha millat , necha xalq bulsa , xammasining uziga xos
turmush tarzi , utmish xayoti va kelajagi Bilan chambarchas boglik an’analari
mavjuddir . Uzbek xalqining xam urf-odatlari , turmush tarzi , oilaviy
marosimlari , ta’lim-tarbiya , madaniyat an’analari moziyning uzok-uzok
asrlariga borib takaladi . Barg ildizdan kuvvat oladi deganlaridek , xozirgi va


139 
kelajak avlod kishilarining ularni chukur bilishi ma’naviyatning mag‘zi
to‘qligi omilidir . Bu xamisha , xamma avlod tomonidan e’tirof etilgan
xakikatdir . 
Kaykovusning « Qobusnoma»sidan tortib , Al-Xorazmiy , Abu Nasr al-
Farobiy , Abu Rayxon Beruniy , Ibn Sinolarning nazmiy va nasriy asarlarida , 
Yusuf Xos Xojibning «Kutadgu bilig» («Baxt keltiruvchi bilim»), Axmad
Yugnakiyning « Xibatul xakoyik» , ( «Xakikat sovgalari») kabi jaxonga
mashxur asarlarida Navoiyning ulmas she’riyatida , Munis Xorazmiyning
«Savdita’lim» , Kori Niyoziyning « Xayot maktabi» , Abdulla Avloniy
«Turkiy guliston yoxud axloq» asarida shark xalqlari , xususan , uzbek xalqiga
xos ibratli tomonlar ochib berilganki , ular kalami orkali xalqimizga xos
bulgan ota-onani xurmatlash , insoniylik , mexr-okibat , mexmondustlik , 
ma’rifatga chankoklik , onani uluglash , farzandga mexrli va fidoyi bulishlik
kabi fazilatlar dunyoga tanilgan bulsa , ajab emas . 
Xar bir xalq uzining milliy an’analariga asoslangan tarixiy madaniyati
va turmush tarziga egadir. An’ana xalqimizning asrlar osha tuplagan milliy
boyligi bilan , shuningdek , uning yangi sharoitda yangi mazmun Bilan
boyitilishi , yangidan-yangi an’analarning vujudga kelishi bilan kimmatli va
xayotbaxshdir . 
An’analarning vujudga kelishi va shakllanishi murakkab ijtimoiy
jarayondir . 
Unda xalqning donno fikrlari , axloq mezonlari , insonni xurmatlash va
kadrlash uz ifodasini topgan . 
Oilaviy an’analarga bolalarning tugilishlari Bilan boglik bulgan
marosimlar , urf-odatlar bolalar tarbiyasiga taalukli bulgan va umuminsoniyat
tomonidan kabul kilingan Amaliy maslaxatlar , koidalar , metodik usullar va
vositalar kiradi . 
Xar davrning Yangi an’anasida Yangi avlod vakillari-ning xususiyatlari , 
shuningdek ularning utmish xakidagi yorkin xotiralari , mexnatkashlar
ommasining kelajak uchun intilish uz aksini topib boradi . Boshka xalq
an’analari kabi oilaviy an’analarda xam shu xalqning tarixi , uning turmush
sharoiti va xayot tarzi Bilan boglik utmishi va kelajagi aks etdi . 
Shu ma’noda uzbek xalqining oilaviy an’analari kimmatli va azizdir . 
Xalq donishmandligida ota-onalar xakida ularning bolalari Bilan
munosabatlari , onaning madaniy , tarbiyaviy ta’siri , donoligi va atroflicha
yoritilgan . Masalan , oilada xamma kishi bir kishiga – otaga itoat etgan . 
Otaning yoki onaning gapi ikki kilinmagan . Otaning izmidan chikish , u
kishining buyrugini bajarmaslik , otaga gap kaytarish , unga tik bokish gunox
bulgan . Xadisda yozilganidek « Otaga itoat kilish – Tangriga itoat kilishdir . 
Uning oldida gunox kilish Tangri oldida gunoxkor bulish Bilan barobardir» . 
Xalq donishmandligi an’analari avloddan-avlodga utish jarayonida shakl
jixatidan uzgarishlarga uchraydi , lekin uz mazmuni , tarbiyaviy ta’sirini
yukotmasdan xozirgi va kelgusi avlodlarga xizmat kiladi . Shu ma’noda xalq
pedagogikasini ilgor tarbiya goyalari Bilan uygunlashtirish , oilaviy tarbiyada
kullanilgan an’analarni yildan-yilga shakllanib borayotgan yangilari bilan


140 
boyitish , tuzumimiz uchun sadokatli yoshlarni voyaga yetkazish davrimizning
eng muxim muammolaridan biridir 
«Bola - aziz , odobi undan aziz» . Bu makolda uzbek xalqining tarbiyaga
oid karashlari uz ifodasini topgan . Bu e’tikod yillar davomida ular ongiga
singib ketgan . Ota-onalar farzand kurish , ularni soglom ustirish Bilan birga , 
ularning odobli bulishlarini xam orzu kilishgan . Bola tilga Kirishi bilanok
axloqiy tarbiyaning alifbosi bulgan salomlashishni urgatishgan . Bolalar uyga
kirishda , uzidan kattalar Bilan uchrashganda , yulda ketayotganda ung
kullarini kuksiga kuygan xolda «Assalomu alaykum» deb surashadilar . Bu
xam tarbiyaning ulmas sabogi bulib , uzbek xonadonida mustaxkam urin
olgan . 
Masalan , musulmon farzandi kuyosh chikkuncha uxlasa , «yomon buladi» 
, erta saxarda eshik ochilmasa «yomon buladi» , kunlik rizkimizdan benasib
kolamiz iboralari bolalarni erta turishga undagan . Kechki payt kuyosh botish
arafasida uxlasa «yomon buladi» deb uktirishgan . 
Saranjom-sarishtalik uyning bezagi , tejamkorlik farovonlik kaliti , 
tugrilik , xalollik-kungil xotirjamligi ekanligini menatkash xalqimiz unutmagan
va oilada bolalarni anna shunday fazilatlar asosida tarbiyalashga doimo vakt
topisha olgan . 
Xalq madaniyatining eng muxim belgilaridan xushmuomalalikka , 
xozirjavoblikka aloxida e’tibor berilgan . Shark xalqlari uz bolalariga soxtalik , 
yasamalikdan nari yurishni singdirib kelgan , samimiy munosabatni uluglagan
, urgatgan . 
Xalq pedagogikasini chukur urganar ekansiz , mutaffakirlarning ta’lim-
tarbiyaga oid , odob-axloqka oid asarlarini kuzdan kechirar ekansiz , o‘zbek
xalqi bolalarni tarbiyalashda tarbiyaviy ishning eng ta’sirchan uslubi - uyin
shaklidan juda okilona foydalanganini kurasiz . O‘g‘il bolalarni uddaburon , 
chakkon , topkir kilib , kizlarni mexr-shafkatli , uy ishlariga kirishimli kilib
tarbiyalaydigan shunday an’anaviy uyin shakllari bulganki , ularni xalq
etnografiyasini urganish yuli Bilan tiklash , xozirgi ishlarimizda xam kullash
kerak . N.Krupskaya xalq tarbiyasi tajribasidagi eng yaxshi uslub va usullarni
olishni targib kilib , uzbek bolalari uyinlarining uziga xos xususiyatlarini
ijobiy baxolab , ularning tabiat Bilan yakin munosabatda yashashlarini juda
kup kizikarli uyinlarga egaligini , jismonan rus bolalariga nisbatan chinikkan 
, chakkon ekanliklarini kayd kilgan edi . 
Xalq pedagogikasida farzandni jismonan bakuvvat , aklan barkamol kilib
tarbiyalash Bilan birga ularni xayotga turmushning ogir-engil sinovlariga
tayyorlab borishga xam kattik e’tibor berilgan . Bunda ta’lim-tarbiyaning ugit , 
nasixat , namuna bulish , mexnatda chiniktirish shakllaridan unumli
foydalanilgan . 
Yoz kunlaridan birida bogda kumaklashayotgan bola otasidan surabdi : 
-Nima uchun mana bu daraxt kiyshik , manna bunisi esa tugri ? 
- O‘g‘lim ,- deb javob beribdi ota , - bu daraxtning kiyshik usgan joylarini
kesib, parvarish kilib turilgan , ikkinchi daraxt esa uz xolicha usgan , shuning 
uchun qiyshiq 


141 
- Unday bulsa , daraxtlarni doimo parvarish kilish kerak ekanda, - xulosa
chikaribdi o‘g‘il . 
-Tuppa – to‘g‘ri , deb javob beribdi ota , - o‘g‘lim daraxtlarni parvarish
kilish kup foyda keltiradi . Sen xam xudi yosh nixolga uxshaysan . Sening
xatolaringni tuzatib tursam , yaxshi narsalarga urgatsam sen esa mening
suzlarimdan chikmasang , yaxshi odam bulib voyaga yetasan . Agar sen
mening gaplarimga quloq solmasang , xuddi mana shu ikkinchi daraxt kabi
egri usib voyaga yetasan , debdi . 
Ota-onalar farzand fidoyilaridir . 
Bu shark xalqlari , xususan uzbek millatiga xos bulgan fazilatdir . 

Download 3,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   190   191   192   193   194   195   196   197   ...   430




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish