Pedagogika kafedrasi

10. Ta'lim-tarbiya mazmuni nima asosiga quriladi? 
a) muayyan tuzum yuritgan siyosat o`z oldiga qo`ygan vazifa va maqsadlar 
asosiga quriladi; 
b) odob-axloq me'yorlari asosida; 
s) ko`nikma, malakalarni shakllantirish asosiga; 
d) umumxalq me'yorlariga asosan. 
 
 
 
8-9-Mavzular: Xalq pedagogikasida oila va oilaviy tarbiyaning aks 
etishi. 
 
Reja
1. Xalq pedagogikasida oila. 
2. Oila va unda farzand tarbiyasi. 
3. Oilaviy tarbiya metodikasi. 
4. Mutafakkirlar oila tarbiyasi haqida. 
5.
Farzand tarbiyasining ijtimoiy ahamiyati haqidagi etnopedagogik 
fikrlar.
 
Tayanch so‘zlar: Oila, oila tarbiyasi, tarixiy tajriba, xamkorlik, 
ma’naviy-axloqiy tarbiya, insoniy fazilatlar. 
 
O`zbek oilalari asrlar davomida mustahkam, ahil jamoa ma'naviyat va 
tarbiya o`choq’i bo`lib kelgan. Oiladagi muhit turmush qurish borasidagi an'analar 
soq’lom ma'naviyatli avlodni tarbiyalashga xizmat qilgan. 
Ma'naviy, barkamol jismoniy soq’lom farzandlarni voyaga yetkazishda oilada 
amalga oshiriladigan ahloq odob tarbiyasining ham o`rni benihoya katta. Oila 
jamiyatning eng kichik o`choq’idir. Bu muqaddas dargohda kelajak kishisi 
kamolga yetadi. Keksalar ko`pincha «Buq’doy eksang buq’doy olasan, arpa 
eksang, arpa olasan» deyiladi. Shuning uchun ham kelajagimiz bolalarga qanday 
tarbiya berayotganimizga, ular qalbini qanday tuyq’ular, qanday orzular bilan 
to`ldirayotganimizga boq’liq. 
Kelajakni qanday bo`lishi hozirgi kunda biz tarbiyalayotgan yoshlarga 
boq’liq. Bunday ulkan vazifani amalga oshiruvchi, moddiy va ma'naviy 
boyliklarini yaratuvchi asos oiladir. Oila jamiyatning boshlanq’ich ijtimoiy 
bo`q’ini sifatida murakkab tarkibiga ega bo`lib, u o`z faoliyatida oila a'zolarining 

---

135 
ehtiyoji va qobiliyati, turli faoliyatning maqsad va vazifalarigina emas, balki 
tarbiyaviy faoliyatni ham aks ettiradi. 
Oilaviy tarbiya metodikasi uchun eng muhimi uning aloqador tomonlarini, 
ya'ni tarbiyaviy vazifalarini bir maromga solish, oilani o`ziga xos xususiyatlarini 
va mavjud imkoniyatlarini aniqlash katta ahamiyat kasb etadi. 
Oilaviy tarbiyaning o`ziga xosligi shundaki, u bolalarga ota-onalarning ota-
onalik, qon-qarindoshlik xislatlarini uzatib, shaxsning umumiy va xissiy 
rivojlanishnigina ta'minlab qolmay, balki shaxsning mavjud imkoniyatlarini va 
ahloqiy kamolotini o`stiradi. 
Xalq pedagogikasida asosiy e'tibor oila tarbiyasida ota-onalarning, ustoz-
murabbiylarning faol darajasiga qaratilgan. 
Bola tarbiyasi oilaning insonni bunyod etuvchi tabiiy va ijtimoiy mohiyati 
bilan uzviy boq’liqdir. 
Bola oilada, maktabda, ota-onalar bilan munosabatda, jamoat joylarida, katta 
yoshdagilar, o`rtoqlari bilan muloqotda tajriba orttirib boradi. 
O`zbek oilalarida bolalarga tarbiya berishda ota-onaning namunasi, ularning 
mehnatsevarligi oilaviy ishlarga javobgarligi, ish yuritishi, o`q’il bolalarga 
nisbatan otaning, qizlarga esa onaning ustozlik, rahnamolik ishlari asosiy o`rinni 
egallaydi. 
Oilada bolalarni tarbiyalash o`zining bir qancha milliy xususiyatlariga ega. 
Ular xalqning shakllangan oilaviy an'analari, urf-odatlari, xalqning ruhiyati, hayoti 
va turmush tarzidir. 
Barkamol inson tarbiyasida oila jamiyat bilan yaxlit birlikni tashkil etadi, bu 
esa hozirgi kunimiz uchun xos xususiyatlardan biridir. Ayniqsa, ota-onalar va 
jamiyat a'zolarining mehnat faoliyatlari xarakteri, er va ayolning teng huquqligi, 
o`zaro hurmat farzandlarni e'zozlash, hurmatlash, ijtimoiy va fuqarolik e'tiqodi, 
oilaviy madaniy hayotning mavjudligi va o`sayotganligi o`zbek oilalariga xos 
fazilat sifatida qadrlanmoqda. 
Oilaviy tarbiyada xalq pedagogikasi an'analari, ertak, maqol, topishmoqlar 
shaklida o`z ifodasini topgan va u tarbiyaviy ta'sir ko`rsatish vositasi sanalib, 
tarbiyaning barcha qirralarini qamrab olgan. Ayniqsa, inson va uning tarbiyasi, 
o`z-o`zini tarbiyalash, bolalikning yosh davrlari, ularning dangasalik va 
injiqliklari, o`yinlari, qizlar tarbiyasi haqida ajoyib matal maqol, aforizmlar 
yaratilgan bo`lib, ular xalq pedagogikasi saboq’ining yorqin namunasidir. 
Xalq 
donishmandligida 
ota-onalar 
haqida 
ularning 
bolalari 
bilan 
munosabatlari, onaning madaniy, tarbiyaviy ta'siri atroflicha yoritilgan. 
Masalan, oilada hamma kishi bir kishiga otaga itoat etgan. Otaning yoki 
onaning gapi ikki qilinmagan. Otaning izidan chiqish, u kishining buyruq’ini 
bajarmaslik, otaga gap qaytarish, unga tik boqish gunoh hisoblangan. 
Xalqchil iboralar hammavaqt tarbiyada muhim o`rin egallagan. Masalan, 
musulmon farzandi quyosh chiqquncha uxlasa, «yomon bo`ladi», erta saharda 
eshik ochilmasa, «yomon bo`ladi», kunlik rizqimizdan «benasib qolamiz» 
bolalarni erta turishga undagan. 
Xalqimizda faqat o`zining bolasinigina emas, umuman o`ziga yaqin hamma 
bolalarni sevish, ehtiyotlash, ularning tarbiyasi bilan shuq’ullanish an'analari 

---

136 
avloddan-avlodga o`tib kelgan. «Bir bolaga butun mahalla ota-ona» degan maqol 
shundan.