Халқ оғзаки ижодида тарбияга оид масалаларнинг ифодаланиши.
Энг қадимги кишиларнинг дастлабки оддий истаклари, орзу-умидлари, хислатлари қадимги эпосларда, улардаги афсонавий образлар қиёфасида ўз ифодасини топган. Рухга сиғиниш - онимизм, аждодлар рухига сиғиниш тотемизм, сеҳргарлик каби диний эътиқодлар ва маросимлар акс эттан афсоналар, ривоятларда энг қадимги авлодларимизнинг тафаккур дунёси акс этган. Аммо бу ривоятлар, афсоналар массагетлар, саклар, хоразмийлар, суғдлар, парфияликлар яшаган даврларга бориб тақалади.Шуни таъкидлаш лозимки, энг қадимги тарбия хақидаги ёдгорликлар бизгача бевосита етиб келмаган. Туркий ва форсийзабон халқларнинг ҳаёт кечириш санъати, донолик мажмуаси сифатида юзага келиб, борлиққа амалий муносабатда бўлиш намунасидир. Маънавий маданият ёдгорликлари: Марказий Осиё халқларининг энг қадимги маросимлари, урф-одатлари, ижтимоий-фалсафий, маданий, адабий-тарихий воқеаларини ифода этувчи комусий ёдгорлик намунаси бўлмиш «Авесто»; афсонавий қахрамонлар тасвирланган достонлар яъни, «Алпомиш», «Манас», «Широқ», «Тўмарис», «Гўрўғли», «Муродхон», «Равшан», шунингдек қадимги юнон тарихчиси Геродотнинг «Тарих», Страбоннинг «География» асарлари, Маҳмуд Қошғарийнинг «Девону луғатит турк», Урхун-Енисей битиклари ва бошқа шу каби адабий-тарихий манбаларда сақланган ва шулар орқали бизгача етиб келган. Бу ёдгорликлар инсоннинг шаклланишида моддий ва маънавий маданият қай даражада катта роль ўйнаганлигидан далолат беради. Хусусан, тарбия инсоннинг ақлий ва ахлоқий жиҳатдан таркиб топа боришига таъсир этган бўлса, инсоннинг шакллана бориши ҳам, ўз навбатида, инсоният жамиятининг таркиб топа тараққиёти бир-бири билан узвий алоқада бўлган.
Тарбия жараёни принциплари.
Tarbiya prinsiplari. Tarbiya prinsiplari – tarbiya jarayonini mazmuni, metod va vositalariga qo‘yiladigan talablar yoki tarbiya jarayonini tashkil qilishda tarbiyachi amal qilishi kerak bo‘lgan qoidalar majmuidir.
Tarbiya prinsiplari:
Ijtimoiy hayot va mehnat bilan birlik pringsipi;
Tarbiyada insonparvarlik prinsipi;
Tarbiyalanuvchilarga xususiy yondashuv;
Tarbining bir masadga aratilganligi.
Ijtimoiy hayot va mehnat bilan birlik prinsipi. Ushbu prinsipning mazmuni tarbiyalanuvchini ijtimoiy hayotning faol ishtirokchisi qilib tarbiyalashni nazarda tutadi. Jumladan, tarbiyalanuvchilar davlat ramzlarini mazmun-mohiyatini bilishi, madhiyani yoddan aytib berishi, vatani tarixini, davlat tilini bilishi, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish ko‘nikmasi bo‘lishi, milliy urf-odatlarni bilishi va boshqalar talab etiladi. Shuningdek, tarbiyachi ijtimoiy hayotda bo‘layotgan voqealardan xabardor bo‘lishi hamda tarbiyalanvchilarga axborotlarni to‘g‘ri tahlil qilib berishi kerak bo‘ladi.
Tarbiyada insonparvarlik prinsipi. Ushbu prinsip tarbiyalanuvchi shaxsiga nisbatan talabchanlik va hurmat bilan yondashishni talab qiladi. Jumladan, tarbiyalanuvchilarga nisbatan talabchanlik ularning yosh va individual xususiyatlariga mos bo‘lishi bilan birgalikda, oqilona va puxta o‘ylab ko‘rilgan bo‘lishi kerak. Tarbiyalanuvchiga ruhiy azob va jismoniy jazo bermaslik ham ushbu prinsipning asosiy qoidasi sanaladi
Do'stlaringiz bilan baham: |