Pedagogika 015, 4-son Muassis: Nizomiy

Ярошевский М. Г. Логика развития науки и научная школа // Школы в науке. – Москва, 
1977. – С. 29. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 4-son
 
 
17 
pozitsiyalarni egallaydi. Birinchidan, u maktabning “loyihachi-tashkilotchisi” 
hisoblanadi. Bu esa jamoa a’zolarining o‘z faoliyatiga tashqaridan baho bera 
olishiga hizmat qiladi. Ikkinchidan, yetakchi bir vaqtning o‘zida ikki jihatdan, 
ya’ni ham ustoz, ham hamkor sifatida namoyon bo‘ladi. 
Ilmiy maktabning ahamiyatligi unda bir vaqtning o‘zida ilmiy g‘oyalar 
tashabbuskori, ularning targ‘ibotchi va ommalashtiruvchisi, ilmiy darajadagi 
himoyasi asosida yosh olimlarni tayyorlash funksiyalarini bajarishi bilan 
izohlanadi. Boshqacha aytganda, ilmiy maktabning asosiy tavsifi uning ilmiy 
jamoatchilik o‘rtasida tanilganligi, yuqori saviyadagi, o‘ziga xos tadqiqot 
yo‘nalishiga ega bo‘lishi, ilmiy obro‘ga, o‘z ilmiy an’analariga ega bo‘lishi va 
avlodlar uzviyligining ta’minlanganligidir. Ilmiy maktab bilimlarni yaratish 
(tadqiqotchilik), ularni ommalashtirish (muloqot), ilmiy hamjamiyat saflariga 
munosib olimlarni yetishtirib berish funksiyalarini o‘zida mujassamlashtiradi. 
Ilmiy maktablarning tan olinishi nuqtayi nazaridan Markaziy Osiyo 
misolida quyidagi tiplarga ajratish imkoni ham bor: 
- dunyo sivilizatsiyasida tan olingan ilmiy maktablar. Bunga Muhammad 
ibn Muso al-Xorazmiy, Al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, 
Abu Nasr Forobiy, Mirzo Ulug‘bek va boshqa allomalar asos solgan maktablar 
taalluqlidir; 
- mamlakatimizda tan olingan ilmiy maktablar. Bunga Qori Niyoziy,
Yolqin To‘raqulov, Ibrohim Mo‘minov, Yahyo G‘ulomov, Po‘lat Habibullayev, 
Siddiq Rajabov, Shavkat Olimov, Natan Mallayev, Yunus Rajabiy kabi olimlar 
maktablari kiradi; 
- muayyan oliy ta’lim muassasasida e’tirof etiladigan ilmiy maktablar. 
Toshkent davlat pedagogika universitetida 2014-yilda o‘z ilmiy maktabi 
mavjudligi haqida ma’lum qilgan 33ta ilmiy jamoa mavjud edi. Ulardan 11tasi 
kafedralar, kafedralararo uyushma – 1ta, fakultetlararo uyushma – 1ta, OTM 
ta’limiy uyushmasi – 6ta, boshqa uyushmalar – 15tadir. Boshqa uyushmalar 
deganda kafedralar va ilmiy loyihalar bo‘yicha ijodiy jamoalar, ilmiy 
laboratoriyalar, mutaxassislar va olimlarning jamoatchilik birlashmalari nazarda 
tutiladi. Ularni yana “Tan olingan ilmiy maktablar”, “Taniqli ilmiy maktablar”, 
“Rivojlanib kelayotgan ilmiy maktablar”, “Shakllanayotgan ilmiy maktablar”dan 
iborat darajalarga ajratish mumkin. 
Ilmiy maktablar qanday tashkiliy shaklni tanlamasin, ularning taraqqiy 
etish va tarkib topish bosqichidan qat’i nazar, ular faqatgina ma’muriyatning 
doimiy e’tibori, qo‘llab-quvvatlashi, kerak bo‘lsa, zarur hollarda moddiy jihatdan 
qo‘llab-quvvatlashi asosidagina mavjud bo‘lishi, faoliyat yuritishi mumkin.

---