Pedagogika 015, 4-son Muassis: Nizomiy

Ярошевский М. Г. Логика развития науки и научная школа // Школы в науке. – Москва, 
1977. – С. 29. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 4-son
 
 
15 
5. O‘quvchilar faoliyatini tashkil qilish shakliga ko‘ra: ilmiy-tadqiqot 
ishlarini tashkil qilishning individual yoki jamoaviy shakliga asoslangan; 
6. Avlodlar o‘rtasidagi aloqa tavsifiga ko‘ra: bir sathli, ko‘p sathli; 
7. Institualizatsiya shakliga ko‘ra: norasmiy, to‘garaklar, institual; 
8. Lokatsiya darajasiga ko‘ra: milliy, lokal, shaxsiy
1
. 
Ko‘pchilik OTMlarning internetdagi saytlarida “ilmiy maktab” atamasida 
ko‘proq ilmiy yo‘nalish nazarda tutilsa, muayyan holatlardagina o‘z tarkib 
topish, rivojlanish tarixiga va bugungi davrdagi mavqeyiga ega ilmiy jamoa 
nazarda tutiladi. Odatda bu jamoalar muayyan ilmiy yo‘nalish ichida “yetakchi 
ilmiy jamoa” mavqeyiga da’vogarlikka intiladi. Boshqacha aytganda, amalda 
“ilmiy yo‘nalish – ilmiy maktab” tizimi mavjud. 
Shu bilan birga, olimlar ilmiy maktabni alohida tadqiqotchilik va, muhimi, 
insoniy sifatlarga ega, yangi g‘oyalar yaratuvchi yetakchi olim atrofida 
birlashgan tadqiqotchilar hamjamiyati sifatida talqin qiladilar. Bunday olim 
atrofida uning ilmiy g‘oya va umumiy nazariy qarashlarida, metodologik 
qarashlarida hamfikr bo‘lgan safdoshlar va shogirdlar birlashadi. Bunda 
tadqiqotchilarning barchasi ushbu olim tomonidan ishlab chiqilgan va taklif 
etilgan tadqiqot dasturini birgalikda bajaradi. Ilmiy jamoa tomonidan ilmiy 
dasturni bajarish davomida olingan natijalar va yuzaga keladigan mulohazalar 
borasida muttasil muloqot qilib boriladi. Aksincha, o‘zaro raqobatlashuvchi 
ilmiy jamoalarda bu holat kuzatilmaydi. Ilmiy jamoada o‘zaro muloqotning 
yo‘lga qo‘yilganligi, uning muntazamligi ilmiy maktab mavjud bo‘lishining 
zaruriy sharti sanaladi. Demak, muayyan ilmiy masalani hal qilishda olimlar 
o‘zaro ilmiy axborotlar almashinuvi jarayonida o‘z salohiyat va ilmiy 
malakalarini oshirishga ham erishadi. 
Bunday maktablarning muhim funksiyasi ilm sohasidagi o‘rinbosarlar – 
yosh tadqiqotchilar avlodini tayyorlash, ularning ilmiy darajada va ilmiy 
unvonlarga ega bo‘lish jarayonida ilmiy maktablar taraqqiy ettiriladi va 
uyg‘unlashtiriladi. Yetakchi olimlar endigina fanga kirib kelayotgan yoshlardan 
ham ilmiy, ham dunyoqarash borasidagi hamfikrlarni yetishtirishga intiladi. 
Yirik ilmiy maktablarning shakllanishi uzoq kechadigan mashaqqatli 
jarayondir. Oliy ta’lim muassasasi sharoitida bu masalaning yechimi jamoaning 
ham ta’limiy, ham ilmiy vazifalarni o‘zaro mujassam holatda yechishga 
yo‘naltirilganligi bilan belgilanadi. Ijodiy muhitning yaratilishi, talaba va ilmiy 
izlanuvchilar orasidan tanlanadigan iqtidorli shogirdlar bilan ishlash, o‘quv-
1
Грезнева О. Научные школы (педагогический аспект). – Москва: РАО, 2003. – С. 42-43. 

---