Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Асланов И.Н., Рахматуллаева М.А. Педагогик жараёнда пайдо бўладиган зиддиятлар
ва стрессларни енгиб ўтишнинг психологик методлари. – Тошкент: ТВПКҚТМОИ, 2012.
– Б. 12-13. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
20 
zo‘ravonlik konfliktni juda ham chuqurlashtirib yuboradi. Zo‘ravonlik 
tomonlarni hech vaqt bir-biriga yaqinlashtirmaydi, balki uzoqlashtiradi, xolos. 
Psixologiya fanida agressiyaga quyidagicha ta’rif beriladi: “Agressiya 
boshqa insonga nisbatan ko‘rsatilayotgan psixologik yoki jismoniy zo‘ravonlik 
holati bo‘lib, tomonlar to‘qnashuvining psixologik-ruhiy natijasi, o‘zga tomonga 
nisbatan qo‘qqis shakllangan his-tuyg‘u, o‘zini muhofaza qilish yoki o‘zga 
odamga bosim va tazyiq o‘tkazish usuli sifatida ziddiyatli vaziyatlarning 
odatdagi hamrohi hisoblanadi”
1
. Tabiiy ravishda o‘qituvchi agressiyaning har 
qanday ko‘rinishlari namoyon bo‘lishidan pedagogik jarayonni va uning barcha 
ishtirokchilarini muhofaza qilmog‘i zarur. 
Agressiya odatda zo‘ravonlik, g‘azab, jahl, qahr kabilar orqali namoyon 
bo‘ladi. Agressiv his-tuyg‘ular avj olgan odam o‘zida agressiya qaratilgan 
shaxsga nisbatan behurmatlik, bepisandlik, undan g‘azablanish, uni so‘kish, unga 
yomon gaplarni aytish va o‘z qahrini sochish, depsinish, qo‘liga erk berish kabi 
xususiyatlarni ochiq namoyon etish bilan xarakterlanadi. Odatda, bunday 
agressiyaga moyillikni ishlatishga majbur bo‘lgan odam his-tuyg‘ulari nihoyat 
darajada taranglashgan, psixologik charchagan va tang ahvolda, o‘z ichki 
tuyg‘ularidan qaerga qochishni, ularni qanday qilib jilovlay olishni bilmayotgan 
bo‘ladi. Psixologik tang ahvoldagi odam o‘zining mana shu holatini har doim 
ham o‘zi to‘g‘ri anglayvermaydi. Demak, o‘qituvchilar pedagogik jarayonda 
agar biror-bir odam agressiyaga moyillikni namoyon eta boshlagan bo‘lsa, 
bunday odamni mana shu holatdan chiqarishga ko‘maklashishi, agressiyani 
chuqurlashtirib yubormasligi, o‘zi ham o‘ziga qaratilgan agressiyaga qurbon 
bo‘lmasdan, mana shu agressiyani to‘g‘ri talqin qila bilishi taqozo etiladi. 
G‘azab, jahl, qahr shunday his-tuyg‘ularki, ular haqiqatan ham g‘azablangan 
odamga ham, g‘azab yo‘naltirilgan odamga ham juda katta salbiy ta’sir, ayniqsa 
uning salomatligiga juda qaltis ta’sir ko‘rsatadi. Tez-tez g‘azablanadigan 
odamlar va mana shunday tez-tez birovlarning g‘azabini o‘ziga qabul qilgan 
odamlar tinchligini yo‘qotadilar, osuda hayot kechira olmaydilar, tashqaridan 
kelayotgan va o‘zining ichida bo‘lgan agressiya ularni ichdan yemirishga xizmat 
qiladi. 
G‘azab, jahl, qahr oddiy his-tuyg‘ular emas. Inson g‘azablanayotgan 
vaqtida uning organizmi juda katta ichki to‘polon, bosim, jismoniy, ruhiy, 
psixologik holat zamirida yotgan ichki tabiiy o‘zgarishlarni boshidan o‘tkazadi. 
Eng avvali o‘zgarishn insonning bosh organlaridan hisoblangan miyada sodir 
1