Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

54.1-mashq. 
Quyidagi testlarni matn asosida bajaring.
1.
Sebastyan Salgado nima sababdan o‘zi tug‘ilib-o‘sgan joyga borish fikriga kelib 
qoladi? 
A
ota yurtini sog‘inganidan
B
qo‘riqxona qurish uchun
C
dam olish maqsadida
D
ruhan ezilgani bois
3.
Salgadolar oilasi o‘rmonni qayta tiklash uchun qanday ishlarni amalga oshirdi? 
Eslatma. Bir nechta to‘g‘ri javob bo‘lishi mumkin.
A
Eski o‘rmon hududiga daraxtlar ekib chiqishadi. 
B
Xalqaro tashkilotlardan yordam loyihalari olishadi.
D
Atrof-muhitni muhofaza qiluvchi tashkilot tuzadi.
E
Hukumat e’tiborini qaratish uchun namoyishlar o‘tkazdi.
F
Ekoolamni tiklash uchun yollanma ishchilarni ishga olishadi.
G
Butun davlat bo‘ylab xayriya marafonlari tashkil etadi.
2.
Quyidagi hukmning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini aniqlang. 
O‘rmonni qayta tiklash Sebastyan Salgadoning taklifi bilan boshlandi.
A
to‘g‘ri 
B
noto‘g‘ri

---

179
4.
Salgadolar oilasi o‘rmonni qayta tiklashi natijasida nimalar yuz beradi? 
A
“Qizil kitob”ga kiritilgan turlar ko‘paya boshlaydi.
B
Yangi shaharcha paydo bo‘ladi.
C
Kirish pulli bo‘lgan qo‘riqxona quriladi. 
D
Ariq va daryolarga suvlar qaytadi.
5.
Sebastyan Salgadoning o‘rmonni qayta tiklashiga sabab bo‘lgan omillarni aniqlang. 
Eslatma. Bir nechta to‘g‘ri javob bo‘lishi mumkin.
A
hukumat yordami
B
kasbi
D
kuchli qo‘rquv
E
turmush o‘rto‘g‘ining turtkisi
F
otasining vasiyati
G
tabiatga muhabbati
Tushunish
– biror gap, ish-harakat, imo-ishora va shu kabilarning ma’no-mazmunini 
anglamoq, asl mazmunini fahm etmoq. Odatda, o‘qilgan matnni, o‘zgalarning fikrini, xatti-
harakatini doim ham suhbatdoshimiz yoki matn muallifi nazarda tutganidek tushunavermaymiz. 
Boisi insonning tushunishiga bir qancha omillar ta’sir etadi. Ular quyidagilar hisoblanadi:
– til birliklarining ifodasi bilan bog‘liq omillar;
– tushunuvchilarning xususiyatlari bilan bog‘liq omillar.
Til birliklarining ifodasi bilan bog‘liq omillar.
Nutq vaziyatida til birliklaridan o‘rinli, to‘g‘ri, 
ifodali foydalanish yoki foydalanmaslik tushunishga, vaziyatni anglashga ijobiy yoki salbiy 
ta’sir qiladi. Shuning uchun nutqda birliklardan tanlab, hisobdorlik bilan savodli foydalanish 
muloqotni samarali qiladi. Shuningdek, og‘zaki nutda imo-ishoralar, tana, ko‘z, qo‘l, yuz 
harakatlari ham ta’siri etadi. 
Tushunuvchilarning xususiyatlari bilan bog‘liq omillar.
Suhbatda tinglovchining, matnni 
tushunishda esa uni o‘quvchining o‘ziga xos xususiyatlari ham tushunishga ijobiy yoki 
salbiy ta’sir qiladi. Ya’ni anglash jarayonida tushunuvchining yashash muhiti, yoshi, xarakter 
xususiyatlari, berilgan mavzu hamda vaziyatdan xabardor ekanligi yoki oldindan tanish 
emasligi tushunish jarayoniga ta’sir qiladi. Shuning uchun ham o‘zgalar fikrini tinglaganda yoki 
o‘qiganda, boshqalar bilan muloqot qilayotganda inson o‘zidan, yashash muhitidek kelib chiqib 
fikr bildirmasligi, balki vaziatni to‘la o‘rganib, keyin xulosaga kelishi turli ko‘ngilxiraliklarning 
oldini oladi. Muloqotning samarali bo‘lishini ta’minlaydi.