Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

O‘ZBEKCHASI BOR!
“musor”
 – chiqindi
“shtraf”
 – jarima 
“optom”
 – ulgurji, ko‘tara
“otdix”
 – dam
TI
L S
ANDIG
‘I

---

174
MATNNI QISQARTIRISH NAMUNASI
MATN.
Katta xomashyo konlarini faol o‘zlashtirish jarayonida yaqin atrofdagi 
tuproqlarning ifloslanish radiusi 40 kilometrgacha bo‘lishi mumkin. Tuproq qayta 
ishlanadigan moddalarning zararli ekanligiga qarab turli xil kimyoviy o‘zgarishlarga 
duchor bo‘ladi. Qachonki yerga ko‘p miqdorda zaharli moddalar tushsa, daraxtlar, 
butalar va hatto o‘tlar unib chiqmaydi. Binobarin, hayvonlar uchun ozuqa yo‘q, ular 
nobud bo‘ladi yoki yashash uchun yangi joy izlab ketishadi. Ushbu muammolarning 
yechimi sifatida atmosferaga zararli moddalar chiqindilarini chiqarishni kamaytirish, 
shuningdek, zarar ko‘rgan hududlarni tiklash va tozalash bo‘yicha choralarni ko‘rish 
kerak.
QISQARTIRISH.
Katta xomashyo konlarini faol o‘zlashtirishda 
(jarayonida)
yaqin 
atrofdagi tuproqlarning ifloslanish radiusi 40 
km
gacha bo‘ladi. 
(bo‘lishi mumkin)
Tuproq 
qayta ishlanadigan moddalarning zararliligiga 
(ekanligiga)
qarab turli 
(xil)
kimyoviy 
o‘zgarishlarga uchraydi. 
(duchor bo‘ladi)
(Qachonki)
Yerga ko‘p 
(miqdorda)
zaharli 
moddalar tushganda nabotot olami 
(daraxtlar, butalar va hatto o‘tlar unib chiqmaydi)
nobud bo‘ladi. Ozuqa yo‘qligidan hayvonlar qirilib ketadi yoki yashashga boshqa joy 
qidirishadi. 
(Binobarin, hayvonlar uchun ozuqa yo‘q, ular nobud bo‘ladi yoki yashash 
uchun yangi joy izlab ketishadi.)
Ushbu muammolarning yechimi atmosferaga zararli 
(moddalar)
chiqindilarini chiqarishni kamaytirish, shuningdek, zarar ko‘rgan hududlarni 
tiklash va tozalash bo‘yicha choralarni ko‘rish kerak.
Berilgan matn
Matnning qisqartma shakl
Yirik xomashyo konlarini faol 
o‘zlashtirish jarayonida yaqin atrofdagi 
tuproqning ifloslanish radiusi 40 
kilometrgacha bo‘lishi mumkin. Tuproq 
qayta ishlanadigan moddalarning 
zararli ekanligiga qarab turli xil kimyoviy 
o‘zgarishlarga duchor bo‘ladi. Qachonki 
yerga ko‘p miqdorda zaharli moddalar 
tushsa, daraxtlar, butalar, o‘tlar o‘sishdan 
to‘xtaydi, quriydi va hatto qayta unib 
chiqmaydi. Binobarin, hayvonlar uchun ham 
ozuqa yo‘qoldimi, demak, ular nobud bo‘ladi 
yoki yashash uchun yangi makon izlab 
ketishadi. Ushbu muammolarning yechimi 
sifatida atmosferaga xavfli chiqindilar 
chiqarishni kamaytirish, shuningdek, zarar 
ko‘rgan hududlarni tozalash va qayta tiklash 
bo‘yicha tezkor va muhim choralarni ko‘rish 
kerak.
Yirik xomashyo konlarini faol 
o‘zlashtirishda yaqin atrofdagi tuproqning 
ifloslanish radiusi 40 kmgacha bo‘ladi. 
Tuproq qayta ishlanadigan moddalarning 
zararliligiga ko‘ra turli kimyoviy 
o‘zgarishlarga uchraydi. Yerga ko‘p 
miqdorda zaharli moddalar tushishidan 
nabotot olami quriydi. Hayvonlar ham 
ozuqa yo‘qligidan nobud bo‘ladi yoki 
yashashga boshqa joy izlaydi. Atmosferaga 
xavfli chiqindilar chiqarishni kamaytirish, 
zarar ko‘rgan hududlarni tozalash va qayta 
tiklash tezkor va muhim yechimlardir.