14-ma’ruza: Qadimgi Eron madaniyati va dini. Qadimgi sak-skif sivilizatsiyasi (2 soat) Mavzuni o‘rganishdan maqsad

Adabiyot. 
Qadimgi eronliklar o'zlarining boy xalq og'zaki ijodiyoti va yozma 
adabivotiga ega bo‘lgan. Ular ko‗plab xalq maqollari. ertaklar, hikoyalar. qo'shiqlar va yozma 
adabiyotning ajoyib namunalarini yaratganlar. Bu jihatdan xalq og'zaki ijodiyoti bilan 
sug'orilgan ―Avesto‖
 
va Firdavsiyning ―Shohnoma‖ dostoni alohida ahamiyatga ega. ―Avesto‖ 
va ―Shohnoma‖da Eron va Turon xalqlarining qadimgi tarixi, xo'jaligi, diniv e‘tiqodi va 
madaniyatining ko‘p tomonlari bayon etilgan. ―Shohnoma'ning ko'p dostonlari shoshlik katta 
dehqon hikoyalari asosida yaratilgan. Eroniylar mavsumiy, xususan Navro'z bayramiga ham 
alohida e'tibor berganlar. Ahamoniy shohlari davrida Navro‗z umumdavlat, umumxalq 
bayramiga aylangan. Navro‗z bayrami vaqtida Eron shohlari bayramda qatnashish uchun 
polvonlarni. chavandoz va o'yinchilarni taklif etganlar. 
Tasviriy san’at. 
Tasviriy san'at qadimgi Eron madaniyatining ajralmas qismi 
hisoblanadi. Elam. Midiya va Ahamoniy eroniylari davrida haykaltaroshlik. rassomlik. toshga 
qabaitma rasmlar ishlash va naqqoshlik ham ancha taraqqiy etgan edi. Haykaltaroshlar tosh, oltin 
va kumushdan xudolar, ma'budalar, shohlar, sarkardalar, ruhoniylar va ba‘zan haybatli 
hayvonlarning haykallarini ishlaganlar. 
Me'morchilik ham Eronda erta shakllanib, ahamoniylar davrida rivoj topdi. Me'mor 
ustalar, shoh sarovlari, maktablar, ibodatxonalar, harbiy qal'alar qurib, ularning ichi va sirtini 
xilma-xil naqshlar bilan bezaganlar. Bu jihatdan Elamning Dur-Untash shahrida qurilgan 4 
qavatli bino - zikkurat, Midiyadagi Xarxar qal‘asi, Pasargadda qurilgan Kayxusrav II maqbarasi. 
Persepoldagi shoh Doro I saroyi, Kserks saroyi qadimgi Eron me'morchiligining ajoyib 
namunalaridir. 

---

Suzaning Dur-Untash shahridagi mil.avv. XIII asrga oid zikkuratga kiraverishda sher, 
buqa, grifon, xudo va podshohlaming oltin va kumushdan ishlangan haykallari ham kishini 
hayratga soladi. 
Bu jihatdan Persepoldagi qabartma suratlar diqqatga sazovordir. Saroy darvozasiga shoh 
saroyini qo'riqlovchi qanotli, muqaddas buqalarning haykallari ishlangan. Saroy devorlari shohga 
turli xil sovg'alar olib kelayotgan xiroj to`lovchi qabilalarning qabartma suratlari bilan 
bezatilgan. 
Erondagi Behistun qovasidan Shoh Doro I va turli o'lkalardan bog'lab olib kelinayotgan 
qabila sardorlarining qabartma tasvirlari bugungacha saqlanib keladi. Bularning barchasi Eronda 
tasviriy san‘atning yuksak darajada rivojlanganligidan darak beradi. 
Qadimgi Eronda matematika, astronomiya. tarix, geografiya, tabobat, veterinariya va 
boshqa bilimlar rivoj topgan edi. Ammo Eron shohlari misrlik va yunon tabiblarini saroylarga 
tez-tez chorlab turganlar. Tabiblar bemorlarni davolashda shifobaxsh. o ‗simlik va mevalardan 
keng foydalangan. Bemorlarni davolashda ilon zahari qo'llanilgan. ―Avesto‖da jom va ilon 
tasviri tabobat ramzi hisoblangan.