Бошланғич таълим кафедраси

III ШЎЪБА. БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМГА 
КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВНИНГ ЎЗИГА ХОС 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА МАТЕМАТИКА ЎҚИТИШДА
КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ
 
Джумаев Маманазар
Низомий номидаги ТДПУ профессори 
Мамлакатимизда инсон капиталига йўналтирилаѐтган инвестицияларнинг 
йилдан-йилга ўсиб бориши, ахборот коммуникация технологиялари жадаллик 
билан ривожланаѐтган, глобаллашув, дунѐ бозорида рақобат тобора кучайиб 
бораѐтган бир даврда, демократик тараққиѐт, модернизация ва янгиланиш 
борасида белгиланган мақсадларга эришишда энг муҳим қадрият ва ҳал 
қилувчи куч бўлган билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш 
муҳим омил бўлмоқда. 
Жамиятнинг, ахборот муҳитининг ва меҳнат бозоридаги ҳолатнинг жадал 
ривожланиши натижасида репродуктив таълим тизими давр талабига жавоб 
бермай қолди. Бу эса математикани ўқитишнинг янгича ѐндашувларини ишлаб 
чиқилишини талаб қилмоқда. Фақат билим олишга йўналтирилган таълим ўтган 
замонда қолмоқда.
Ватанимизнинг гуллаб-яшнаши, барқарор ривожланиши маълум бир 
даражада ѐшларнинг чуқур билимга, мустаҳкам ишонч-эътиқодга ва,
умуман, комил инсон бўлишларига боғлиқ.
Бу ҳақда биринчи Президентимиз шундай деб таъкидлаган: «Комил 
инсон деганда биз, аввало, онги юксак, мустақил фикрлай оладиган, хулқ-
атвори билан ўзгаларга ибрат бўла оладиган, билимли, маърифатли
кишиларни тушунамиз. Онгли, билимли одамларни олди-қочди гаплар билан 
алдаб бўлмайди. У ҳар бир нарсани ақл, мантиқ тарозисига солиб кўради. Ўз
фикр-ўйи, хулосасини мантиқ асосида қурган киши етук одам бўлади»
55
.
Жамиятимиз олдида вужудга келаѐтган муаммоларни ҳал этишга фаол 
кириша оладиган, шароитни яхши тушунадиган, кенг қамровли фикрлайдиган, 
ҳаѐтда учрайдиган кундалик ва касбий муаммоларни тушунадиган, таҳлил қила 
оладиган, таққослай оладиган, амалий ҳал эта оладиган инсонларга бўлган 
талаб қўйилмоқда.
Барчамизга маълумки, математика фани инсоннинг ақлини ўстиради, 
унинг диққатини ривожлантиради, кўзланган (ривожлантирилган) мақсадга 
эришиш учун ўзида қатъият ва иродани тарбиялайди, ўзидаги алгоритмик 
тарздаги тартиб-интизомлиликни таъминлайди ва энг муҳими унинг тафаккури 
кенгаяди.
55
Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. //Асарлар тўплами. 7 жилд. - Т.: 
―Ўзбекистон‖, 1999, 134-бет. 

---

281 
Биринчи Президентимиз жуда ўринли таъкидлаб ўтганларидек, «чуқур 
таҳлил, мантиққа асосланмаган фикр одамларни чалғитади. Фақат баҳс-
мунозара, таҳлил меваси бўлган хулосаларгина бизга тўғри йўл кўрсатиши 
мумкин»
1
Демак, замонавий инсон мустақил қарор қабул қила оладиган, жамоада 
ишлай оладиган, ташаббускор, янгиликларга мослаша оладиган, машаққатли ва 
асабий холатларга чидамли, бу холатлардан чиқа оладиган бўлиши керак. 
Ҳамма бундай сифатларни математика таълимида компетенциявий ѐндошувдан 
фойдаланиш асосида эришиш мумкин.
Бугунги кунда иқтисодий ривожланган давлатларда компетенциявий 
ѐндошув таълим мазмунини модернизация қилиб, янгича ўқитиш 
йўналишларидан бирига айланган. Бу давлатлардаги умумий таълимнинг 
янгича мазмунининг асосини ўқувчиларнинг таянч компетенцияларини ҳосил 
қилиш ва ривожлантириш ташкил этади.
Таълимга компетенциявий ѐндошув эскириб қолган ―билим, кўникма ва 
малакани ўзлаштириш‖ концепциясига қарши ўлароқ, касбий, шахсий ва 
жамиятдаги кундалик ҳаѐтда учрайдиган ҳолатларда самарали ҳаракат қилишга 
имкон берадиган турли кўринишдаги малакаларни ўқувчилар томонидан 
эгаллашни назарда тутади. Шундай қилиб, компетенциявий ѐндошувда 
математик 
таълимнинг 
асосини 
амалий, 
тадбиқий 
йўналишларини 
кучайтиришга қаратилади.
Бундан ташқари, тузилаѐтган таълим стандартлари ўқувчиларнинг олий 
таълим муассасаларида таълим олишлари, турли касб эгалари бўлишлари ва ҳар 
томонлама фаол фуқаро бўлишлари учун зарур бўладиган сифатларни акс 
эттириши керак. 
Мамлакатимизнинг дунѐ ҳамжамиятига интеграциялашуви, фан-техника ва 
технологияларнинг 
ривожланиши 
ѐш 
авлоднинг ўзгарувчан 
дунѐда 
рақобатбардош бўлиши фанларни мукаммал эгаллашни тақозо этади, бу эса 
Ўзбекистон Республикаси таълим тизимига математикани ўргатиш бўйича 
халқаро стандартларни жорий этиш орқали таъминланади.
Стандарт лойиҳаси тузилишда қуйидаги умумэътироф этилган халқаро 
меъѐрлардан фойдаланилди:
1) Европа Кенгашининг ―Узлуксиз таълим учун таянч компетенциялар - 
умумевропа стандартлари структураси‖ тўғрисидаги ҳужжати («Key 
competences for lifelong learning - a European Reference Framework»
56
)
2) Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилотининг (Organisation for 
Economic Cooperation and Development (OECD)) Халқаро ўқувчиларни баҳолаш 
Дастури (Programme for International Student Assessment (PISA)) стандартлари
57
.
56
Recommendation of the European Parliament and of the Council of 18 December 2006 ―On key 
competences for lifelong learning‖ (2006/962/EC) 
57
PISA 2012 Assessment and Analytical Framework (mathematics, reading, science, problem 
solving and financial literacy.

---

282 
3) Таълим натижаларини баҳолаш бўйича Халқаро Ассоциациясининг 
(International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) ) 
Халқаро математика ва аниқ ва табиий фанларнинг тенденцияларини ўрганиш 
маркази (Trends in international mathematics and science study Center (TIMSS)) 
стандартлари
58
.
1-ҳужжатнинг айрим ҳолатларини назарда тутган ҳолда Халқ таълим 
вазирлиги қошидаги Республика таълим маркази тавсиясига кўра математика 
бўйича қуйидаги таянч компетенцияларга эришишга қаратилган таълим