O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

plik qо
ʻ
shimchasini qо
ʻ
shamiz. Bu ham 
yetmagandek, -lar qо
ʻ
shimchasini ham biriktiramiz. Nimaga ekan? 
deb mustaqil fikrlashga turtki 
berar edilar.
―Yangicha yondashuv, mustaqil fikrga e‘tibor, kreativlik endigina amalga oshirilmoqda‖ 
deguvchilarga ―mahoratli ustozlar biz hozirda yangilik sifatida qabul qilayotgan yondashuvlar, 
usul va metodlarni о
ʻ
z tajribalarida bundan ancha yillar ilgari namoyish qila olganlar‖ deyman. 
Malakaviy amaliyot davrida Farg‗ona vodiysida bо
ʻ
lganmiz. Bir hududdan ikkinchi hududga 
avtobusda borishga tо
ʻ
g‗ri kelgan paytlarda ustoz Yormat Tojiyev yо
ʻ
l davomida о
ʻ
z hayotiy 
tajribalari bilan о
ʻ
rtoqlashib ketar edilar. Shunday kezlarda ustozdan sholichilik sirlari, ma-

---

12 
shaqqatli mehnat, sholining suvsevarligi-yu, dehqonlarning suv kechib parvarish qilishlari haqida 
eshitganman. Ustoz nafaqat ilm va ta‘lim sohasida, balki jismoniy mehnat, dehqonchilik bora-
sida ham malakaga egadirlar. 
Ustozdan kо
ʻ
p yaxshilik kо
ʻ
rganman. Nomzodlik dissertatsiyamni himoya qilish jarayonida 
yetakchi tashkilot sifatida Andijon davlat universiteti belgilangan. ―Shuncha uzoq yо
ʻ
lga borib 
ovora bо
ʻ
lasanmi (yaqin olgan talabalari, shogirdlarini sensirab gapirar edilar), men shu tomon-
larga boraman, ishingni olib borib berishim mumkin‖ deganlar. Professor, fan doktorining endi 
himoyaga chiqayotgan yosh mutaxassisga bо
ʻ
lgan bu tarzdagi munosabati har doim ham ku-
zatilavermaydi.
Professor Yormat Tojiyev pedagogik faoliyat bilan bir qatorda ilmiy ish bilan shug‗ul-
landilar. Ustozlarining an‘anasini davom ettirib, morfologiya, morfemika, sо
ʻ
z yasalishi borasida 
yuzlab maqolalar yozdilar, о
ʻ
quv qо
ʻ
llanma, monografiya, risolalar yaratdilar.
Taniqli olim, professor Abduhamid Nurmonov ta‘kidlaganlaridek, sо
ʻ
z yasalishi Mahmud 
Koshg‗ariyning «Devonu lug‗otit turk»idan tortib Alisher Navoiyning «Muhokamat ul-lug‗a-
tayn», Fitratning «Sarf» asarlarigacha bо
ʻ
lgan davrlarda e‘tibor qaratib kelingan muammo 
hisoblanadi. Sо
ʻ
z yasalishi alohida hodisa va bо
ʻ
lim sifatida ilk bor A. G‗ulomov tadqiqotlari 
asosida XX asrning 40-yillarida shakllandi. A.G‗ulomov sо
ʻ
z yasalishi hodisasining leksiko-
logiya bо
ʻ
limiga kо
ʻ
proq daxldor ekanligini bayon qiladi. A.G‗ulom asos solgan sо
ʻ
z yasalishi 
nazariyasini akademik A. Hojiyev yangi chо
ʻ
qqiga olib chiqdi. Ma‘lum sо
ʻ
z turkumlarining 
yasalish doirasida qilingan tadqiqotlar о
ʻ
zbek tili sо
ʻ
z yasalishi haqidagi ta‘limotning rivoji 
uchun muhim hissa bо
ʻ
lib qо
ʻ
shildi. Xususan, professor Y.Tojiyev sо
ʻ
z yasovchi qо
ʻ
shimcha-
larning polifunksionalligi masalasini, uning affiksal omonimiya bilan munosabatini chuqur tahlil 
etadi
3
.
Affikslarning kо
ʻ
p ma‘noliligi о
ʻ
zbek tili taraqqiyotining о
ʻ
ziga xos jihatlarini yoritadi. 
Turkiy tillar, umuman, agglyutinativ tillarda affikslar monofunksional xarakterga ega bо
ʻ
lib, 
polisemiya keyingi taraqqiyot mahsuli sanaladi. Affikslardagi kо
ʻ
p ma‘nolilikning izohlanishi 
grammatik ma‘nolarning shakllanish jarayoni, morfologik shakllardagi semantik bog‗lanishlarni 
tahlil qilish imkonini beradi. 
Affikslardagi omonimiya esa bir xil grammatik shakllarning qо
ʻ
llanish doirasi, о
ʻ
rni, tur-
kumi, sо
ʻ
zlarga qо
ʻ
shilish imkoniyati bilan farqlanadi. Affikslardagi omonimlik morfemalar 
genezisidagi yaxlitlanish, murakkab jarayonlarning sodir bо
ʻ
lishi bilan izohlanadi. 
Professor Y.Tojiyevning ―О
ʻ
zbek tilida affiksal sinonimiya‖ (I kitob, T.: Fan, 1981; II kitob, 
T.:Fan, 1987), О
ʻ
zbek tilida affikslar sinonimiyasi (T.: Universitet, 1991), ―О
ʻ
zbek tilida affiksal 
sinonimiya (T.:«Universitet», 1991) ilmiy asarlari о
ʻ
zbek tilidagi sinonim affikslarning uslubiy-
semantik xususiyatlari, affiksal morfemalarning sо
ʻ
zlarga birika olish imkoniyatlari haqida asosli 
ma‘lumot beradi. Shu bilan bir qatorda sо
ʻ
zni ma‘noli qismlarga ajratish, morfologik qayta 
bо
ʻ
linish, sinxron va diaxron sо
ʻ
z yasalishi masalalariga ham oydinlik kiritadi. 
Nutq madaniyati о
ʻ
zbek tilshunosligi, о
ʻ
zbek tili ta‘limi, о
ʻ
zbek tilining davlat tili sifatida 
qо
ʻ
llanishida muhim ahamiyat kasb etadigan me‘yoriy talabdir. Ustoz Yormat Tojiyevning ham-
mualliflikda yaratgan ―Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari‖ (T.: О
ʻ
qituvchi, 1992) kitobi
 
oliy 
ta‘lim, umumta‘lim, о
ʻ
rta maxsus kasb-hunar ta‘limida nutq madaniyati asoslarini о
ʻ
zlashtirishda 
asosiy qо
ʻ
llanma vazifasini bajarib kelmoqda. Ushbu о
ʻ
quv adabiyotida nutq sifatlari, nutq mada-
niyatini shakllantirish omillari, nutqiy kompetensiyaga erishish yо
ʻ
llari aniq, ilmiy asosda kо
ʻ
r-
satib berilgan. Bu kitob nafaqat о
ʻ
quv materiali, balki nutq madaniyati masalalariga oid yaratila-
digan darslik, qо
ʻ
llanmalar uchun ham zarur manba sifatida ham xizmat qiladi. 
3
Нурмонов А. Ўзбек тилшуноcлиги тарихи. – Тошкент: Ўзбекистон, 2002. – Б.156. 

---

13 
Professor Yormat Tojiyev talabchan, qat‘iyatli, dars jarayoniga mas‘uliyat bilan yondashadi-
gan, hozirgi о
ʻ
zbek tili fani asoslarini yosh avlod ongiga turli usullar yordamida muhrlab 
kelayotgan ustoz pedagog hisoblanadilar. Olimning pedagogik mahoratlari, ustozlik saboqlari, 
sermashaqqat ilm yо
ʻ
lidagi mahsuldor faoliyatlari hamkasblar, shogirdlar uchun ibrat namu-
nasidir. Ustoz siyratidagi qat‘iylik, shijoat, iroda, sabr-toqat, mehribonlik boshqalarga saboq 
bо
ʻ
lguvchi muhim fazilatlardir.
...Ustoz о
ʻ
rik ayni gullagan chog‗larni yaxshi kо
ʻ
radilar. Shu lahzalarni tez-tez qо
ʻ
msaydilar. 
Hamisha barhayot ustozimiz Omonilla Madayev bilan hamnafas va hamsafar ekanliklaridan 
anglaymiz buni. Gо
ʻ
zallikni sevadilar va qadrlaydilar. Bunday insonlarning qalbi ham gо
ʻ
zal 
bо
ʻ
ladi. 
Ustozning yana bir fazilatlari bor... Yaxshisi, bu xislatlari haqida 90 yillik yubileylarida 
yozaman...